Từ điển Việt–Bồ–La/R
RA: ſair pera fora; exeo, is. ra đay: ſaỳ cà fora: egredere huc. ra cửa: ſair do porto: exire è portu. ra ké chợ. das Prouincias do ſul ir a corte: è Prouincijs ad Meridiem ſitis Aulam petere Tunchini. giổ ra: cuſpì: exſpue. ra, additum verbis quæ aliquam actionem egrediendi aut eijciendi ſignificant eſt imperatiui ſignum vt bỏ ra: botay fora: eijce. đổ ra: vazay: effunde, & ſic de cæteris. ſicuti è contra in verbis quæ ingreſſum ſignificant particula, ꞗĕào, eſt etiam imperatiui ſignum.
ra nam: o anno que vem: annus proximè ſequens. ſang năm, idem. ra đời: vir ao mundo: exire in mundum. ſinh ra: gèrar, parir: genero, as, pario, is.
rà: caza; domus vs. eſt vitium linguæ in multis oppidis aulæ vicinis, melius dà, vel nhà.
rá, cái rá: ſupo de lauar arròs: corbula viminea in qua lauatur oriza ante quam cõcoquatur.
rả rả: o cantar de muitos: muſica multarum ſimul vocum.
rạ, blanh rạ: a palha do arròs cõ que cobrem as cazas palea orizę qua teguntur domus. đáo᷄ rạ: palheiro; palearium, ij.
rác: ciſco: quiſquiliæ, arum. bun rác bỏ đi: aiuntar o ciſco e botalo fora: quiſquilias colligere ad proijciendum.
rắc ra: eſpalhar algũa couſa eſmeuçandoa com a mão: diſpergere aliquid atterendo manu. rắc ꞗôi: botar cal deſſe modo; ſpargere calcem illam manu comminuendo.
rạc, tù rạc: carcere: carcer, is. cầm tù rạc. encarcerar: carceri addicere. rạc địa ngŏục: inferno: infernus, i.
rặc, nước rặc: marè vazia: maris receſſus.
rắch: esfarrapado: laceris veſtibus indutus. rắch rưới, idem. aó rắch: cabaya rota: lacera veſtis. rắch aó ra: romper a cabaya: lacerare veſtem. xé, idem.
rạch: deleo, es. rạch mất đàng: laurar o caminho de modo que não apareça, pera
não irem por elle; proſcindere aratro iter ac ita delere vt nullum eius veſtigium appareat, ac ita nemo per illud incedat.
rạch ra: abrir como cõ faca: cælare aliquid vt cultro.
rái: lontra; lutra, æ.
rãi, rọu᷄ rãi: eſpaçoſo: latus, a, vm. người lào᷄ rọu᷄ rãi: homem liberal: largus, a, vm.
rại, nứa rại: bambù que ſerue pera obras de charão: canna indica apta ad opera inficienda ſandaracha.
ray: depenicar, roer: vellico, as. ác ray: os coruos te roão: corui re vellicent. maledictum. ác mổ, idem.
rày: hoje: hodie. ngày rày, idem. rày bey giờ: agora: nunc. mới rày có ſự nầy: agora de nouo tem iſto: nunc primum eſt hoc.
ráy tai: bicho das orelhas: vermis aurium.
ráy, củ ráy: certo inhame: colocaſia quædam.
ráy, rủa ráy: rogar pragas: imprecari maledicta.
rây, vide rêy.
rẩy, vide rểy.
rảy: eſpalhar: ſpargo, is. rảy nước: eſparger ou borrifar com agoa: aſpergere aquâ.
rảy aó: ſacudir a cabaya: excutere veſtem. giủ aó, idem.
rảy, particula ad inculcandum aliquid. vt làm viẹc nầy rảy: façamos hũa ves este negocio: tandem hoc negotium perficiamus.
rãy nhau: apartarſe hũ da amizade do outro: recedere ab inuicem quo ad amicitiã. rãy ꞗợ: botar fora apropria molher: repudiare vxorem. rãy cho khŏêy: botar da memoria; delere de memoria, obliuioni tradere.
ram, đòn ram khiêng ma: pao pera acarretar os defuntos: lignum rotundum oblongum ad vehenda humeris defunctorum cadauera paratum. rầm, idem.
rau răm: herua que requeima hũ pouco da qual fazem ſalada: herba linguam aliquantulum mordens, apta ad acetaria.
ràm, ngày ràm: quinze da lua: decimus quintus lunæ dies, plenilunij dies.
rầm, cái rầm: traueſſa
de baixo do ſobrado: tignum cui innititur contignatio.
rầm rầm, đi theo rầm rầm: ir com eſtrondo muita gente ſeguindo alguem: ſtrepitus numeroſi populi comitãtis aliquem. rầm rầm: eſtrondo de trouão, de mar &c: ſonitus tonitrui, maris &c. ầm ầm, idem. đòn rầm, vide ram.
rám, cá rám: peixe cação: muſtella ſtellata, icthyocolla, æ.
rám mặt: roſto queimado do ſol: aduſta facies à ſole.
rấm: guardar fruita pera amodrecer: cuſtodire fructus vt maturi fiant.
rấm[đính chính 1] lửa: cubrir o fogo pera que ſe não apague; operire ignem ne extinguatur. melius dấm.
rậm, rừng rậm: mato de muito aruoredo: ſylua ſpiſſa. râu rậm rạp: muito barbado: ſpiſſa barba. rậm rạp: fazerſe ſaluagem: ſylueſco, is.
ran ran: ſalamear: celeuſma acclamare. vide rang.
răn: mandar: præcipio, is. mươi ſự răn: des mandamentos: præcepto decem. răn ai: por preceito a alguem; preceptum imponere alicui. răn rộ, vide rộ.
rán: frigir: frigo, is. rán cá: frigir peixe; piſcem frigere. rán mỡ: frigir carne gorda pera tirar della a manteiga: pinguem carnem frigere ad eliciendum adipem, qui poſtea ad alia frigenda ſit vſui. bánh rán: bolos fritos: placentulæ frixæ.
rắn: cobra: anguis, is.
rắn: couſa dura: durus, a, vm. cứng[đính chính 2], idem. gỗ rắn: pao duro: durum lignum. bánh rắn: pão duro: durus panis. rắn rỏi: bem diſpoſto, valente: firmis viribus, fortis, e. rắn gan: animoſo; intrepidus, a, vm. rắn mày rắn mặt: cabeçudo: duræ ceruicis. rắn mặt cu᷄̀ ai: ter a barba teſa a alguem: reſiſtere in faciem alicui, vel duriorem ſe illi oſtendere.
ràn ràn: Nome da Prouincia de Cochinchina que confina com Champà: Nomen Prouinciæ quæ Cocincinam terminat ex parte regni Ciãpà.
ràn, aó ràn rở: cabaya de fulas: veſtis cõtexta floribus.
rản, mưa đã rản rản: ià acabou a chuua: ceſſauit iam pluuia. melius đã tạnh.
rãn: cortar cõ machado; ſecare ſecuri. melius dãn. rãn gỗ cortar hũ pao na compridão em varios pedaços, pera depois fendelos ou fazer outra couſa: oblongum li num abſcindere in longitudinem in multa fruſta quorum vnumquodque poſtea findatur, aut aliud quid fiat.
rận: piolho do corpo: pediculus in corpore productus.
rặn rộ: eſpremerſe os olhos como ſe choraſſe: ſimulare fletum extergendo oculos ac ſi fleret.
rạn, đá rạn: restinga de pedra: ſcopuli latentes, breuia, ſyrtes.
rạn, chôn của rạn: enterrar fato: condere ſub terra res ſuas.
rang, cơm rang: arròs cozido e depois de frio torrado: torrere orizam iam coctam cum iam frigida eſt.
rang rang: ſalamear cõ ſuauidade de vòs: celeuſma voce ſuaui ad numerum conclamare. ran ran, idẽ. vide reo.
răng: dentes: dens, ntis. lợi răng: gengiuas: gingiua, æ. răng tlước: os dianteiros: dentes primores, ſeu anteriores. răng hàm: os queixaes: dentes molares. maọc răng: nacer: dentes oriri. rụ᷄ răng: cair os dentes: dentes decidere. răng lu᷄ lại: bulir: dentes moueri. sâu răng: dor de dentes: dentium dolor. cắn răng: fechar os dentes, como por doença de ar: claudere dentes vt ex apoplexia. nghién răng: moſtrar os dentes, como por rayua: dentes exerere vt præ iracundia. ghê răng: botaremſe os dentes: dentes obſtupeſcere. răng sắc: dentes agudos: dentes præacuti. sún răng: ter ià poucos dentes; pauci dentes ſuperſunt. móm: deſdentado; edentulus, a, vm.
ràng: fallar, dizer: loquor loqueris. nói ràng: dis: dicit. thưa ràng: reſponde: reſpondet. phán ràng: dis ou manda peſſoa muito graue: loquitur aut præcipit perſona primaria.
ráng: folhas grandes que ſe metem dentro do cajão pera
vedar a agoa como nos telhados; folia præ grandia quæ immittuntur intra ſtoream ex cannis indicis contextã, ne aqua illam peruadat vt in tecto domus.
rấng vide rớng[đính chính 3].
ráng, mây ráng: nuuem que reſplandere com o ſol: lucida nubes ex ſolis radijs.
rạng ngày: ià amanhece: aurora iam eſt. melius, sáng ngày. rạng minh đàng, nơi cao sáng: lugar alto e claro: locus altus & clarus.
ranh: mouito: aborſus, vs. ſiue abortiuum ſtatim moriatur, ſiue aliquo breui tẽpore duret. sảy, sảo, idem. chữa ranh: curar com feiticerias eſſa doença: veneficijs illam infirmitatem partus curare. hoc enim ſuadente diabolo faciunt vt infantem iam moriturum gladio in partes ſecent ipſimet parentes, exiſtimantes diabolum quem infirmitatis illius cauſam fuiſſe putant, eo modo fugari, ne ſequentibus partibus noceat. ranh: diabrete que cuidão fas morrer as criãças: paruus dœmon quem Ethnici putant interficere infantes. ranh càng: o diabrete te mate: paruus dæmon te interficiat. ranh cắp, ranh câu lếy, mo ranh, idem. maledicta quæ paſſim Ethnici imprecantur paruulis.
rành, chải tăóc rành rành: pentear bem os cabellos: capillos egregiè pectere.
rảnh: mingoarſe a gente: diminui concurſum populi. melius giản.
rãnh: rego d'agoa nas varzeas; riuus aquæ in agris.
rao: apregoar: publico, as. rao lệnh: apregoar prouisão real: promulgare Regis edictum.
raò: cerca, cercar: ſeptum, i. ambio, is. chà raò, que raò: varichas da cerca: ſepti virgulta. raò giậu, raò rẹt: cercar: ſepio, is.
raó: couſa dantes humida: ià enxuta: res prius humida iam ſiccata. phơi cho raó: enxugar ao ſol: ſiccare ad ſolem.
răọc gếy: cortar papel cõ faca e o gume pera diante: acie præeunte papyrum ſcindere cultro.
răọc răọc: roldana: rotula, æ. alij rọc rọc.
rảo᷄, cái rảo᷄: certo pao que poem nos edificios ſobre aquelle que vem do cume ſobre as colunas: lignum quod ſuperponitur in ædificio alteri quod è culmine domus ſuper columnas deſcendit.
rào᷄ sạch: limpo: mundus, a, vm.
rào᷄, rặc: inchente e vazante da marè: acceſſus, & receſſus maris, fluxus & refluxus.
rào᷄, đầy: cheyo: plenus, a, vm. nước mặt chảy rào᷄ rào᷄: chorar muitas lagrimas: copiosè flere. rào᷄ phúc đức: cheyo de merecimentos e virtudes: plenus meritis & virtutibus.
ráo᷄ tlâu: curar bufaras: curare bubalos.
ráo᷄, buầm ăn ráo᷄: a vela vay polla bolina: obliqua vela trahere. ráo᷄ đi ráo᷄ lại: ir em bũa volta e em outra: obliqua trahere nauim modo in hane modo in illam partem. ngược, idem.
ráp: muito: valdè. tốt ráp: muito bom: valdè bonus.
ráp, ꞗĕán ráp: taboa mal liſa: ineptè læuigata tabula.
ráp ſự nọ ſự kia: traças ou caramilhos pera buſcar dinheiro: inuentiones iniuſtæ ad eliciendam pecuniam. chước, idem.
rắp đàng: tapar o caminho peraque não paſſe gente: claudere viam ne quis per eam tranſeat. ngăn đàng, idem.
rắp lào᷄: eſtar reſoluto: ſtatuo, is.
rấp nước: molhar nagoa: madefacio, is. melius dớp quia pronunciatio per r, eſt vitium linguæ in quibuſdam pagis propè regiam, in multis enim vocabulis, d, mutant in r.
rạp: inclinarſe: inclinor, aris. cây rạp: aruore inclinada cõ vento: inclinata vento arbor. lúa rạp: nelle acamado no campo: inclinata in agro oriza.
rạp, rậm rạp: fazerſe mato brauo: ſylueſcere. vide rậm.
rập: rede de paſſaros: rete ad capiendas aues.
rắt[đính chính 4] xuớng ſou᷄: deitar algũa
couſa no rio: proijcere aliquid in flumen. mưa rắt ꞗĕào: a chuua entrar dentro: pluuiam introire. melius hắt ꞗĕaò.
rát: arder a boca, ou lingua cõ couſa que requeima; morderi os aut linguam ex aliquo mordenti cibo. rát lưởi: arder a lingua: morderi linguam ab aliquo mordenti edulio.
rau: heruas que homens comem: herbæ quibus veſcuntur homines.
rau, đầu rau: tres pedras no fogão ſobre as quaes ſe poem a panella a modo de trempe: tres lapides ſuper quos olla innititur ad modum tripodis.
rau thơm: ortelãa: mentha, æ.
rau mùi tui: coentro; coriandrum, i.
rau diép: alface: lactuca. æ.
rau cải: mostarda: ſinapi.
rau ſam: beldroegas: portulaca, æ.
rau gền: bredos: blitum, i.
rau tơ: herua que começa a nacer: herba quæ germinare incipit.
ràu: ſer moleſto com matinada: moleſtum eſſe cum ſtrepitu. raù rỉ, idem.
raù: triſte: triſtis, e. buồn, idem.
raù, ngựa raù: cauallo rebellão: refractarius equus.
râu: barba: barba, æ. vàng râu: barba loura ou ruyua: barba flaua aut rufa. bạc râu: brancas da barba: barbæ cani. xanh râu: barba preta: barba nigra. râu rậm rạp: muito barbado: barba ſpiſſa. râu tlên: bigodes: muſtax, acis. một cái râu: hũ cabello da barba: barbæ pilus vnus.
ràu᷄, vide rào᷄.
rầu᷄, vide rồu᷄.
ráu᷄, vide ráo᷄.
rảu᷄, vide rảo᷄.
re, ốm re: camaras amiudadas: diſſenteria ſæ pè repetita. kiét, idem.
rè, cái rè: certa peça de ſeda com fullas: ſericum quoddam floribus vàriegatum opere phrygio. rè hŏê mơ, idem.
rế: deſcanço a modo de ceſto ſem fundo, ſobre o qual ſe poem
a panella pera ſe repartir o arròs depois de cozido: ſuſtentaculum ad modum ciſtæ perforatæ, ſuper quod collocatur olla, vt ex illâ oriza cocta extrahatur & diuidatur.
rẻ: couſa barata: vilis pretij res.
rẻ, chữ rẻ: letras faceis: faciles ad diſcendum literæ.
rẻ tăóc: enfeitar o cabello: concinnare capillos.
rể: genro: gener, i.
rễ: raìs: radix, icis. cội rễ, xỏ rễ[đính chính 5]: principio: principium, ij, origo, ginis.
rẽ: apartar hũas couſas das outras: ſeparo, as. rẽ ra, xẽ ra, idem.
rêy: peneira: incerniculum, i.
rêy riéc: fallar muito com matinada: multiloquium cum ſtrepitu.
rểy, phát rểy: roçar o mato: runco, as.
rèm: cajão que ſe leuanta: ſtorea ex cannis indicis contexta quæ attolli poteſt. chóu᷄ rèm lên: aleuantar o cajão: attollere ſuſtentaculo ſtoream indicis cannis contextam. sấp rèm xuống: abaixalo: demittere ſtoream cannis indicis contextam. rẻm, idem.
rẻm, vide rèm.
rên: gemer com dores: gemere præ dolore.
rền: arròs pulò brando: oriza quam, pulò, luſitani vocant blanda & ſuauis. xôi rền, idem.
rèn, thợ rèn: ferreiro: faber ferrarius.
rện, cái rện: aranha: aranea, æ. alij dện. mạng rện: tea de aranha: aranearum tela. quét mạng rện: varrer as teas de aranha: aranearum telas verrere.
reo: grita de muitos deſcompoſta ou riſadas: clamor inconditus multorum, cachinni.
reỏ; cortar a roda: ſcindere in circuitu.
reỏ quanh: caracol de eſcaramuça a cauallo: circuitus excurſionis equitum.
rệp: porçouejo: cimex, icis.
rệt: centopeya: centipeda, æ.
rét: frio: frigus, goris.
run rét: tremer de frio: frigore contremiſcere. rét quó ro: entanguido de frio: frigore rigens.
rét sắt: ferrugem: rubigo, ginis. dĕao rét faca ferrugenta: rubiginoſus culter. alij rít.
rẹt, vide rào.
rểu, cŏên rểu rểu: ſoldados em fileiras: milites in ſeriem diſpoſiti.
rêu: linho erua que nace n'agoa: linum, herba quæ in aqua oritur.
rẹu, vide rượu.
rí: fulla de papel em feitiços: flos papyraceus veneficijs adhibitus.
rí, làm rí: meninos defunfuntus quais cuidão os gentios, ſe conuertem em diabretes que ſeruem de pagens as feiticeiras: paruuli defũcti quos putant Ethnici, conuerti in dœmoniola quæ inſeruiant veneficæ famulorum loco.
rỉ, nói sẽ sẽ, rỉ rỉ: fallar de vagar e brando: ſuauiter & lentè loqui. ràu rỉ: ſer moleſto no fallar comprido: faſtidioſum eſſe ob longum nimis ſermonem.
rỉ, người rủ rỉ già cả: homem ia caduco de velho: delirans præ ſenecta.
rỉ, vide dỉ.
ria: rayo do ſol: radius ſolis.
ria, cờ[đính chính 6] ria: bandeira de muitas tiras ou pontas: vexillum cum multis appendicibus aut acuminibus.
ria, bạc ria: prata baixa: impurum argentum, non idem.
riả, chim riả lou᷄: aue depenicarſe: vellicare aut deplumare ſe auem.
rích, tu rích: eſpada: enſis, is. melius, gươm.
rịch, đi rình rịch: ir muita gente com estrondo: ſtrepitum à multitudine eunte excitari. cheò giạm rình rịch: remar batendo com os pès: remigare percutiendo pedibus. giạm sình sịch, idem.
riéc, rey riéc: fazer matinada: tumultum excitare. máng nhau[đính chính 7] rey riéc: peleiando deſcubrir as faltas huns dos outros, pelejão as comadres deſcobrem as verdades: rixando defectus ſibi inuicem
obijcere. riéc róc, idem.
rieng, cuả rieng: couſa propria e particular: propriæ res. nói rieng: fallar a parte em ſegredo: ſpeciatim ſecretè loqui. gọi cho rieng: chamar a puridade: arcanè vocare aliquem.
rièng, củ rièng: rays como gingiure que traua: radix in modum zinziberis, quod ſtrangulat.
riét: atar apertando bem: ſtrictè ligare.
riét đi: fugir: fugio, is.
rieu, vide bún.
rim: conſerua de doce: conditura ſacchari. blái rim: fruita ſeita em conſerua: fructus ſaccharo conditus.
rịm: couſa podre: putris, e. ải, nát, idem.
rìn, vide dìn, vel nhìn.
rinh giúp: ajudar a carretar: iuuare ad ferendũ onus.
rình chết: estar pera morrer: vicinum eſſe morti. rình ngả: estar pera cair: vicinum eſſe caſui, ſeu in proximo cadendi periculo verſari. rình đẻ: eſtar pera parir: proximum eſſe partui & ſic de alijs.
rình, để[đính chính 8] rình: estar onde não ſeja viſto pera fazer o que pretende: latere aliquem ad opus quod intendit perficiendum.
rình rịch, vide rịch.
rỉnh rang: ſom grande de metal quando da hum no outro: ſonitus ingens ex metallorum percuſſione. melius sủng sảng.
ríp, cái ríp cạp lếy tăóc: tenàs de arrancar os cabellos: forceps ad auellendos capillos.
rít: eſcabroſo: aſper, a, vm. ſu ſi, idem.
rít, riú rít: cantarem muitos iuntos ou chorarem: canere multos ſimul, aut etiam flere ſimul.
riù: machado: ſecuris, is. quẻ riù: o ſeu cabo de pao: ſecuris manicus ligneus. lưởi riù: o ferro do machado: ſecuris ferrum. mài mũ riù: barrete agudo no alto a modo de machado: pileus in ſuperiori parte acutus in modum ſecuris.
riú, làm riú riú: fazer pouco a pouco: pedetentim agere. sẽ sẽ, idem.
ro, rủi ro: mofino: infortunatus, a, vm.
ro, rét quó ro, vide rét.
ró: ſaco: ſaccus, i. ró gạo: ſaco de arròs: ſaccus orizæ. áo ró: veſtido de ſaco, burel: veſtis ex ſacco confecta, ſagum, i.
ró chếy: buſcar piolhos: indagare pediculos.
rỏ, nói rỏ ràng: claro no fallar: clarè ſe explicans in ſermone. tỏ tường, idem.
rổ, cái rổ: ſupo de lauar peixe: corbula in qua lauantur piſces.
rổ: arrancar: euello, is. melius, dỗ.
rỗ mặt: bexigoſo no roſto: variolis notatus in vultu.
rộ, răn rộ: impetos de ſuſpiros, ou de agastamento: impetus ſuſpiriorum, aut iræ. nói răn rộ: fallar inchado cõ agaſtamento: inflatè cum ita loqui. ſưng sộ, cả tiéng, idem.
rọ: gayola pera meter animaes: cauea, æ. rọ hồm: gayola pera apanhar tigres: cauea ad capiendos tigres. rọ cá: naſſa pera tomar peixe: naſſa ad piſcandum.
rơ, cây thơ rơ: aruore cuja folha cayo: arbor cuius folia deciderunt. lá rụ᷄, idem.
rờ: apalpar as eſcuras: palpare in tenebris. rờ phảy ai: as apalpadelas tocar alguẽ: palpando in aliquem impingere. kiém rờ: buſcar as apalpadelas: palpando quærere.
rớ bắt cá: rede grande qual ſoſtentão dous bambùs em crùs pollas quatro puntas pera a leuãntarem ou abaixarem: rete magnum quod duabus cannis indicis decuſſatis per quatuor initia immiſſis ſuſtentatur vt attollatur, vel deprimatur.
rỡ: deſejo de molher prenhe de comer ou beber: appetitus mulieris grauidæ ad edendum aut bibendum &c.
rỡ, rắn rỡ: cobra pintada: ſerpens depictus. rắn hŏa sắc sỡ, idem.
rợ mọi: mato brauo: ſylua in culta. đứa rợ mọi: homem do mato; ſylueſtris, homo.
róc: raſpar: erado, is. róc miá: raſpar a cana doce: reſecare
putamina cannæ dulcis. róc cau[đính chính 9]: alimpar a caſca da areca: putamina auferre fructus indici quem luſitani arecam vocant. riéc róc, vide riéc.
rộc, ao rộc: tanque piqueno: palus exigua.
rọc, vide răọc.
roi: azorrague: flagellum. roi đánh tội: diciplinas: flagellum pœnitentię. roi ngựa: vara ou açoute com que ſe dà no cauallo: flagellum equi, ſeu virga qua eques equum vrget.
roi, blái roi, thien roi: iambo fruita: fructus indicus quem luſitani, iambo, vocant.
rồi: vagar, estar deſocupado: otium, i. chảng có rồi: não tenho vagar: otium mihi non eſt. bao giờ rồi: quando eſtareis deſocupado: otium tibi quando erit ? đã làm ròi viẹc ấy chưa: ia acabaſtes eſſe nogocio ou ainda não: abſoluiſti iam illud negotiũ aut certè nondum ? chửa có rồi: ainda não eſtà acabado: abſolutum nondum eſt.
rối: couſa emburulhada: implicatus, a, vm. chỉ rối: linhas empeçadas: implicata fila. giạng rối viẹc: embaraçado cõ negocios: implicatus negotijs. rối dĕạ: coração embaraçado, não ſe ſabe dar a conſelho: implicatus animus. làm rối cho dên: fazer amotinar o pouo; commouere populum, ita vt concitetur in gubernatores. rối lŏạn, idem.
rối, cổ rối: arção da ſella dianteiro; ephippij pars anterior prominens.
rổi: comprar em hũa parte pera vender em outra: emere hic ad vendẽdum alibi. buôn bán, idem.
rỗi: deſcanço, eſcapar de caſtigo: quies, etis. effugium pœnæ. rỗi linh hồn: ſaluação: ſalus animæ.
rỏi, rắn[đính chính 10] rỏi: valente, bem diſposto: fortis, e. mạnh mẽ, idem.
rọi, thịt ba rọi: carne entreſechada de gorda e magra: caro pinguedini interiecta.
cơm[đính chính 11] ba rọi: arròs queimado: oriza aduſta. melius,
cơm[đính chính 12] cháy.
rơi: cair algũa couſa ſem aduertir quem a leua: decidere aliquid, abſque eo quod aduertat is qui defert. rơi xuống, idem. rơi mất: perdela: amittere aliquid non aduertente eo qui deferebat. để bỏ mất, idem.
rọm, cái sâu rọm: bicho de cabello ou certo mariſco: vermis piloſus, vel quædam oſtreæ ſpecies. alij róm.
róm, vide rọm.
rơm: a palha das eſpigas depois de debulhado o nelle: palea ſpicarum poſt trituratam orizam. chổi rơm: vaſſora daquella palha: ſcopæ ex ſpicarum paleis. rơm, vide rủa.
rôn rột: ſtrondo de rato gato &c: ſtrepitus murium fellium & ſimilium. melius sôn sột.
rốn: embigo: vmbilicus, i. rún,idem.
rốn: eſperar: expecto, as. rốn ít nữa: eſperai mais hum pouco: expecta pauliſper. đợi, tlou᷄, chờ idem.
rốn, làm rốn: ir auante a obra: procedere vlterius opus iam cœptum.
rọn, dĕao rọn: catana piquena como adaga: pugionis in modum gladiolus acutus. melius nhọn, vel dọn, vide nhọn.
rờn[đính chính 13] rợt: correr couſa liquida em fio: fluere liquidum aliquid in fili modum.
rờn rợt: estrondo: ſtrepitus, vs. lửa rờn rợt: eſtrondo de fogo: ſtrepitus ignis. sôi rờn[đính chính 14] rợt: eſtrondo de couſa que ferue; ſtrepitus rei bullientis.
rởn tóc; arrepiarem ſe os cabellos de medo; inhorrere capillos præ metu. ſợ rởn gáy: arrepiarem ſe as carnes: inhorrere carnem præ timore. sởn tóc gáy lên, idem.
rớng thuièn lên: varar a embarcação em terra; ſubducere nauem in terram. cất thuièn, idem.
rớp nước: molhar n'agoa; madefacio, is. rấp[đính chính 15], idem. melius dớp. vide rấp.
rớp, ghẻ rớp; ſarna meuda: ſcabies minuta. melius ghẻ rớt.
rợp, nơi rợp: lugar freſco: amænus locus.
rót: botar couſa liquida pouco a pouco; effundere liquidum quid paulatim. rót nước rửa tay: botar agoa as mãos: fundere aquam vt lauentur manus. rót rượu: deſcanção: pincerna, æ.
rót: vltimo: vltimus, a, vm. đến[đính chính 16] rót hết: chegar o vltimo de todos: poſtremum omnium peruenire.
rột, vide rôn.
rớt: o cair de qualquer couſa liquida: decidere ſeu defluere aliquid liquidum.
rớt, vide rớp.
rợt, vide rờn.
rượu: vinho deſtillado de arròs: vinum ex oriza vi diſtillationis per ignem expreſſum. hay rượu: bom bebedor: vini potator egregius. nấu rượu: eſtillalo: vinum ex oriza per ignem diſtillando exprimere.
ròu᷄: dragão: draco, onis. lao᷄, idem.
ròu᷄, cây xương ròu᷄: leiteira: arbor quædam indica, è quorum folijs aut ramis confractis copia lactis emanat, atque ideò à luſitanis lactaria vocatur.
ru con: embalar o menino: agitare infantem in cunabulis.
ru: modo de preguntar como affirmando: particula interrogatiua, affirmans potius id quod quærit. vt đã ăn cơm ru: ià comeſtes, não he verdade: nonne iam comediſti ?
rủ nhau: conuocarſe huns a outros, conuocare ſe inuicem, vel incitare, aut cohortari ad aliquid.
rũ, chết rũ: morrer de velho: mori præ ſenio. rũ rỉ, vide rỉ.
rùa: cagado d'agoa doce; teſtudo in aqua dulci commorans. đồi mùi: tartaruga do mar: teſtudo maris.
ruả: rogar pragas: maledicta conijcere. rủa ráy, rủa rơm, nộp, idem.
rửa: lauar: lauo, as. non dicitur de veſtibus, linteis aut ſimilibus, ſed, giạt, ſicuti cum quis lauat totum corpus dicitur, tắm, vide tắm.
rửa, nói rửa đều: reſtituir a fama: reſtituere famam. đã rửa: quando ſe oppoem
algũa couſa a alguem com que fica menoſcabado, e depois ſabendoſe a verdade fica com honra: purgare ſe, cum ſcilicet aliquid opponitur ex quo detrimentum famæ ſequitur, poſtea tamen veritate cognita fama recuperatur.
rựa: parão grande, facalhão; culter ingens, quo etiã vtuntur ruſtici vt falce putatoria.
rứa, phô rứa: falla aſſỳ: ſic loquitur. nói ꞗậy idem, nam in Prouincia thinh hŏa vtuntur communiter voce, rứa, pro ꞗậy.
ruầi, vide ruồi.
rưãi, vide rưỡi.
ruật,vide ruột.
rui nhà: certas ripas do telhado: ſcandulæ quædam tecti.
rui, tay aó rui lại: a manga da cabaya eſtar caida e não enchada por não leuar nada dentro: manicam veſtis decidentem non prominere, cum vacua eſt. chảng có phảng ra, idem.
rủi, vide ro.
rum: fula de certa herua pera tingir de vermelho: flos cuiuſdã plãtæ, quo quid purpureo colore inficitur. áo rum: cabaya vermelha daquella flor: flor quodam intincta veſtis purpurea. duộm rum: tingir de vermelho: purpureo colore inficere.
rum: lugar principal da Prouincia de guião em Tonquim: pagus præcipuus in Prouincia, nghẹ an, in Regno Tunchini.
rụm, cái rụm: caranguejo piqueno que ſalgão: cancer paruulus quem ſale condiunt.
run: tremer: tremo, is. run rét: tremer de frio: tremere præ frigore. run ſợ: tremer de medo: tremere præ metu. run dĕạ lo lám, idem.
run áo: ſacudir a cabaya: excutere veſtem. giủ áo, rũ áo, idem.
rún, vide rốn.
rủn: couſa de pouca dura: res minimè diuturna: của rủn, idem.
rủn dĕạ: inconstante: leuis animo, inconſtans, ntis. blở lào᷄, idem.
rụng, vide rụ᷄.
rừng: mato brauo; ſylua inculta. tlên rừng: no mato: in ſylua.
rước: ir ao encontro a alguem: obuiam ire alicui. đi rước ai, ra rứơc: ſair de caſa pera conuidar alguem que ià eſtà no caminho, e lhe dar as boas vindas; egredi domo ad aliquem excipiendum qui iam eſt in via, fœlicemque gratulari aduentum. đi rước tàu: ir em buſca do nauio que veyo de nouo: obuiam ire naui cum de nouo aduenit. đức Chúa blời rước: o Senhor leuar alguem pera sỳ: obdormire in Domino. ſinh thì, idem.
ruôi, cây ruôi: certo arbuſto de que fazem bordões como de ariqueira braua; arbuſtum in modum ſylueſtris arecariæ. gậy ruôi: eſſe bordão: ſcipio ex arecaria ſylueſtri, vt loquuntur luſitani.
ruổi, chạy ruổi: correr de preſſa: velociter currere. ruổi về cho: tornai de preſſa: citò reuertere.
ruởi ꞗĕào, đam ꞗĕào: trazer pera dentro: intromitto, is.
ruồy, cái ruồy: moſca: muſca, æ.
ruồy, nút ruồy: ſinal do roſto ou corpo: neuus, i.
rưỡi: meyo ou metade de algum numero: media pars alicuius numeri vt. một tlam rưỡi: cento e meyo, aſſaber cento e cincoenta; centum & dimidium ideſt centum & quinquaginta. một chŏục: hũa dezena ou des: vna decas, ſiue decem. một chŏục rưỡi: hũa dezena e meya quinze: decas vna cum dimidia, ideſt quindecim. & ſic de alijs numeric ſiue in pecuniâ ſiue in alijs rebus in quantitate diſcreta.
rương: certas taboas iunto a cumieira na caza de madeira; tabulæ quædam propè culmen domus ligneæ.
rướng, cây rướng: certa aruore de folhas grandes; arbor quædam amplorum foliorum.
ruộng: varzeas em que
ſe ſemea arròs: agri in quibus ſeritur oriza. ruộng nương, idem. làm ruộng: cultiuar eſſas varzeas; agros orizæ colere.
ruột: interior de qualquer couſa: interior pars cuiuſcunque rei. ruột blái: o interior da fruita: interior pars fructus. xót ruột: ardor interior como de fome ſede &c: ardor quidam in ſtomacho ex fame, ſiti &c. dêy ruột: cordas de viola: chorda citharæ. ruột su᷄́: camara de falção; tormentum bellicum paruulum quod luſitani camaram vocant, & intra aliud tormentum, quod falconem dicunt, exploditur. anh em ruột: filhos do meſmo pay e da meſma may; fratres ex eodem Patre atque eâdem Matre. cha ruột mẹ ruột: Pay e May naturaes e não per adopção; Pater, & Mater qui genuerunt filios non qui adoptarunt.
rút: tirar ou meter algũa couſa dentro; extrahere aliquid, vel immittere. rút ꞗĕào: meter dentro; immitto, is. rút gươm ra: deſembainhar a eſpada; exerere enſem. rút lỗ ꞗĕào: tapar buraco metendolhe tafulho; occludere foramen adhibito obturamento. rút gân lại: encolherem ſe os neruos; contrahi neruos.
rứt: nota de ſuperlatiuo; ſuperlatiui ſignũ. rứt thánh: ſantiſſimo; ſanctiſſimus, a, vm. rứt tốt: fermoſiſſimo, boniſſimo; pulcherrimus, a, vm. optimus, a, vm. rứt mực: o ſummo naquelle genero; ſummum in eo genere. rứt khốn: miſerauiliſſimo; miſerrimus, a, vm.
rụt: couſa gaſtada do tempo ou d'outra cauſa; conſumpta res, vel temporis longitudine, vel alia de cauſa. rụt tay lại: mãos de lazaro: elephantiaco morbo corroſæ manus, & ſic de alijs.
ru᷄, vide run.
rụ᷄ o cair da couſa que com o tempo caye por sì: caſus rei quæ diuturnitate temporis ſeipſa cadit. rụ᷄ lá cây: cair as folhas das aruores: decidere frõdes ex arboribus. rụ᷄ tăọc: cair o cabello: decidere capillos. rụ᷄[đính chính 17] rang: cair os dentes: decidere dentes.
- ▲ Gốc: rám được sửa thành rấm: chi tiết
- ▲ Gốc: kựng được sửa thành cứng: chi tiết
- ▲ Gốc: rơng được sửa thành rớng: chi tiết
- ▲ Gốc: rát được sửa thành rắt: chi tiết
- ▲ Gốc: rỗ được sửa thành rễ: chi tiết
- ▲ Gốc: cớ được sửa thành cờ: chi tiết
- ▲ Gốc: nhạu được sửa thành nhau: chi tiết
- ▲ Gốc: dể được sửa thành để: chi tiết
- ▲ Gốc: câu được sửa thành cau: chi tiết
- ▲ Gốc: rán được sửa thành rắn: chi tiết
- ▲ Gốc: rơm được sửa thành cơm: chi tiết
- ▲ Gốc: com được sửa thành cơm: chi tiết
- ▲ Gốc: rởn được sửa thành rờn: chi tiết
- ▲ Gốc: rớn được sửa thành rờn: chi tiết
- ▲ Gốc: cấp được sửa thành rấp: chi tiết
- ▲ Gốc: đén được sửa thành đến: chi tiết
- ▲ Gốc: ru᷄ được sửa thành rụ᷄: chi tiết