Trang:Viet Nam Su Luoc 2.pdf/255

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
(Đổi hướng từ Trang:Viet Nam Su Luoc.djvu/255)
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

nịnh mờ-tối, thì việc nước hư-hỏng. Đó là lệ chung từ xưa đến nay như vậy.

Quan-tư: mệnh-lệnh của triều-đình đã phát ra, thì quan-tư ở các quận huyện phải theo mà thi-hành. Các quan coi các quận huyện có nhiệm-vụ dạy-dỗ dân, đừng để dân làm những điều trái luân-thường đạo-lý hay những việc phản loạn. Ngoài ra quan phải để cho dân được yên nghiệp làm ăn, không nên bày việc ra để nhiễu dân. Bởi vậy đời xưa ông quan nào cai-trị một hạt mà dân hạt ấy được yên-trị là ông quan giỏi.

Quyền tự-trị của dân làng: Quan của triều-đình bổ ra chỉ có đến phủ huyện, còn từ tổng trở xuống thuộc về quyền tự-trị của dân. Dân tự chọn lấy người của mình mà cử ra coi mọi việc trong hạt. Tổng là một khu gồm có mấy làng hay xã, có một cai-tổng và một phó-tổng do hội-đồng kỳ-dịch các làng cử ra coi việc thuế-khóa, đê-điều và mọi việc trị an trong tổng.

Làng hay xã là phần-tử cốt-yết của dân. Phong-tục, lệ-luật của làng nào hay làng ấy, triều-đình không can-thiệp đến, cho nên tục-ngữ có câu: « phép vua thua lệ làng ». Làng có hội-đồng kỳ-dịch do dân cử ra để trông coi hết cả mọi việc. Hội-đồng ấy có người tiên-chỉ và thứ-chỉ đứng đầu, rồi có lý-trưởng và phó-lý do hội-đồng kỳ-dịch cử ra để thay mặt làng mà giao-thiệp với quan-tư, có tuần đinh chuyên coi việc cảnh-sát trong làng. Khi một người nào can phạm việc gì thì quan trách-cứ ở làng, cho nên ai đi đâu hay làm việc gì cũng phải lấy làng làm gốc.

Ngày xưa các làng không có sổ khai sinh-tử và giá-thú, nhưng tục-lệ của làng, cứ con trai đến 12 tuổi thì phải vào làng, tức là vào sổ đinh của làng, con gái thì không có lệ ấy. Lại vì sự thờ-cúng tổ-tiên và sự tin số, tướng v.v. cho nên nhà nào đẻ con ra, bất kỳ trai hay gái, cha mẹ phải nhớ cho đúng giờ, ngày tháng và năm sinh của đứa con ấy. Bởi vậy người nào cũng biết rõ ngày tháng sinh của con mình.