Đời cách mạng Phan Bội Châu/Ra thăm Hoàng Hoa Thám rồi vô Nam kỳ
RA THĂM HOÀNG-HOA-THÁM RỒI VÔ NAM-KỲ
THÁNG ba năm quý-mão, tôi tìm tới yết-kiến Kỳ-ngoại-hầu Cường-Để ở Huế, tỏ bầy việc lớn.
Kỳ-ngoại-hầu hớn hở nói:
— Lâu nay tôi vẩn nuôi cái chí lớn đó. Ngặt vì từ lúc Hồ-quý-Châu và Nguyễn-thụ-Nam là hai bạn đồng chí của tôi qua đời đi rồi, tôi để ý tìm kiếm mãi, nhưng chưa gặp được ai có thể nói câu chuyện ấy với mình. Nay các ông không từ xông pha muôn dặm, vì chỗ tinh-khí với nhau mà tìm đến tôi, tôi xin vui lòng hy-sinh tất cả mọi sự, để cùng các ông nằm gai nếm mật, nếu có thể báo-đáp quốc-ân trong muôn một, dầu tôi có phải tan thây mất xác cũng vui.
Rồi Kỳ-ngoại-hầu cùng tôi và hai ông Lê, Đặng đi vô Quảng-Nam hội họp các đồng-chí ở nhà ông Nguyễn-Thành trên núi.
Chúng tôi bí mật bàn tính các việc, cùng tôn Kỳ-ngoại-hầu lên làm hội-chủ, và giao công việc của đảng từ hai tỉnh Nam Nghỉa trở về Nam cho Nguyễn-Thành gánh vác, còn từ hai tỉnh Bình Trị trở ra Bắc thì tôi đảm nhiệm.
Liền tháng 6 năm đó, tôi trở về Nghệ rồi. thẳng đường ra Bắc-kỳ dạo chơi hơn 10 tỉnh, lên sắp đặt việc đảng và tìm bạn đồng-chí.
Rồi tôi lặn lội lên miệt Yên-thế, tới đồn Phồn-xương đễ yết-kiến Hoàng tướng-quân Hoa-Thám.
Hoàng tướng-quân vốn là tay cứng trong đảng cần-vương xứ Bắc-kỳ. Từ lúc ông Nguyễn-Bích tử trận, ông Nguyễn-thiện-Thuật chạy sang Tầu thì đảng cần-vương Bắc-kỳ tan rã. Duy có Hoàng tướng quân một mình chiếm giữ miền núi tỉnh Bắc-giang, chống cự với Bão-hộ đã ngoài 10 năm. Người Pháp chia cắt miệt rừng cho tướng-quân cai-quản để cùng tướng-quân giảng hòa. Người trong nước ta từ đàn bà con trẻ, chẳng ai mà không nghe tiếng tăm Hoàng-Hoa-Thám lừng lẫy.
Từ hồi nào tới giờ, tôi mới được bước chân vô trong đồn trại này là lần thứ nhất.
Tôi nhớ hôm đó là mùng 8 tháng 8 năm Quý-mão. Cùng đi với tôi một chuyến là hai ông Kiếm-phong Nguyễn-Cừ và Cao-điền Nguyễn-Điển.
Hai ông nầy ở chờ ngoài đồn, chỉ có mình tôi vô trong.
Rúi nhằm lúc Hoàng tướng-quân đang mắc bịnh nặng, không thể cùng tôi hội đàm được. Nhưng tướng-quân sai người con trưởng là Cả Trọng và hai viên ái-tướng là Cả-Dinh Cả-Huỳnh, tiếp đãi tôi vui vẻ tử tế.
Tôi ăn ở trong đồn 11 ngày, rồi thổ lộ hết tâm sự mình rồi mới ra đi.
Đảng ở Bắc-kỳ từ đó mới tổ-chức lại.
Tháng 10, tôi trở vô kinh, báo-cáo việc đảng cho Hội-chủ hay. Hội-chủ nói với tôi:
— Nam trung vốn là khu đất của tiền-triều gây dựng mở mang, xưa đức Cao-hoàng nhờ đó mà khôi-phục rở ràng nghiệp cũ. Lòng người nhớ cũ rất nhiều. Tiên-sinh nên vào một chuyến, chắc có ảnh hưởng không phải nhỏ đâu.
Thế rồi trung tuần tháng 12 năm Quý-mão, tôi lên đường đi vô Nam.
Cuối tháng chạp, tầu đến Saigon.
Qua tháng giêng năm Giáp-thìn, tôi đi Châu-đốc Hà-tiên, tìm thăm các hào-kiệt ở Thất-sơn. Lại đi dạo khắp các tỉnh Cần-thơ, Vĩnh-long, Sadec. Nhân dịp thăm viếng cả những chỗ dấu xưa vết cũ của hai cụ Ng-Huân, Trương-công-Định; trong ý mong mỏi may ra mình có gặp gỡ được sự gì hay chăng?
Nhưng tôi đi chuyến nầy, gặp được sự hay rất ít. Thật tôi không ngờ...
⁂