Tam quốc diễn nghĩa (Phan Kế Bính dịch, Bùi Kỷ hiệu đính)/Hồi 120
HỒI THỨ MỘT TRĂM HAI MƯƠI
Tiến Đỗ Dự, lão tướng dâng mẹo hay
Bắt Tôn Hạo, tam phân lại hợp nhất
Lại nói Ngô chủ là Tôn Hưu nghe tin Tư-mã Viêm đã cướp ngôi nhà Ngụy, biết cơ sắp đánh Ngô, lo lắng thành bệnh, nằm liệt một chỗ không dậy được. Hưu cho vời thừa tướng Bộc-dương Hưng vào cung, sai thái tử Tôn Quân ra lạy. Ngô chủ cầm tay Bộc-dương Hưng trỏ vào thái tử rồi mất. Hưng bàn với quần thần, muốn lập thái tử lên nối ngôi.
Tả điển quân Vạn Úc can rằng:
- Thái tử còn thơ ấu lắm, không coi nổi việc nước, không bằng đón Ô-trình hầu Tôn Hạo về mà lập lên thì hơn.
Tả tướng quân Trương Bố cũng nói:
- Tôn Hạo kiến thức cao mà xử đoán minh, có tài làm nổi được đế vương.
Bộc-dương Hưng không quyết bề nào, vào cung tâu với Chu thái hậu.
Thái hâu nói:
- Ta là đàn bà, biết đâu được việc xã tắc! Các ngươi liệu châm chước, lập ai thì lập.
Hưng mới đón Tôn Hạo về lập làm vua. Hạo tự là Nguyên-tôn, con của thái tử Tôn Hòa tức là cháu Đại đế, cải niên hiệu là Nguyên-hưng năm đầu; phong cho thái tử Tôn Quân làm Dự-chương vương; truy tôn cha là Tôn Hòa làm Văn hoàng đế; tôn mẹ là Hà thị làm thái hậu; gia phong cho Đinh Phụng là tả hữu đại tư mã.
Năm sau cải niên hiệu là Cam-lộ năm đầu. Hạo ngày càng hung bạo, say mê tửu sắc, tin yêu một tên trong thường thị là Sầm Hôn. Bộc-dương Hưng, Trương Bố hai người can ngăn, Hạo tức giận, giết cả hai người và ba họ. Bởi thế quần thần buộc miệng, không ai dám hé răng nữa.
Hạo lại cải niên hiệu là năm Bảo-đỉnh, cất Lục Khải, Vạn Úc làm tả hữu thừa tướng! Hạo đóng ở thành Võ-xương, nhân dân trong xứ Dương-châu phải ngược thuyền cung cấp, khổ ải trăm bề; tính Hạo lại xa xỉ không có chừng mực, của công của tư khan cạn. Lục Khải dâng sớ can ngăn rằng:
"Nay không gặp tai nạn gì mà tính mạng của dân nguy khốn; không xây dựng gì mà tiền của nhà nước sạch trơn, thần nghĩ đau lòng lắm.
Trước kia nhà Hán suy vi, ba nhà đứng lên thành hình chân vạc. Nay Tào, Lưu vô đạo, cơ nghiệp về cả nhà Tấn; đó là tấm gương tầy liếp trước mắt vậy.
Thần vì bệ hạ mà lo lắng nước nhà. Ở Vũ-xương, ruộng đất cằn cỗi, không phải là chỗ vua chúa đóng đô. Lại có ca dao rằng:
"Nên uống nước Kiến-nghiệp, không nên ăn cá Vũ-xương. Nên về Kiến-nghiệp mà chết, không nên ở lỳ Vũ-xương". Như thế đủ rõ lòng người cũng hợp với ý trời đó. Nay nước không đủ lương thực một năm, có cơ suy yếu dần mòn; quan lại quấy nhiễu nhân dân mà không hề thương xót, giúp đỡ. Thời Đại đế, cung nữ không đầy trăm người; từ Cảnh đế đến nay, hàng nghìn có lẻ; hao công tốn của vô cùng. Tả hữu lại toàn những người chẳng ra gì, bè kia đảng nọ lấn áp nhau, hại kẻ trung dìm người hiền, đều là mọt nước sâu dân cả.
Xin bệ hạ giảm những việc vô ích, bỏ những món quyên góp nặng nề, bớt bỏ cung nữ; lựa chọn trăm quan. Như thế trời đẹp ý, dân quy thuận, mà nước sẽ thái bình vậy."
Hạo không bằng lòng, lại càng bày nhiều công việc thổ mộc, xây cung Chiêu-minh, sai cả các quan văn võ vào rừng tìm gỗ. Lại sai một người thuật sĩ là Thượng Quảng, bói xem việc lấy thiên hạ thế nào.
Quảng thưa rằng:
- Bệ hạ bói được quẻ này hay lắm; đến năm Canh tý, lọng xanh vào được Lạc-dương.
Hạo mừng lắm, bảo với trung thư thừa là Hoa Hạch rằng:
- Tiên đế nghe lời ngươi, sai tướng chia ra giữ mạn bờ sông, lập vài trăm đồn, sai lão tướng Đinh Phụng, thống lĩnh. Trẫm nay muốn đánh chiếm lấy đất nhà Hán để báo thù cho Thục chủ, thì nên lấy xứ nào trước bây giờ?
Hoa Hạch can rằng:
- Nay Thành-đô thất thủ, xã tắc nhà Thục đổ rồi, Tư-mã Viêm tất có ý muốn nuốt Ngô. Bệ hạ nên sửa đức yêu dân là hơn cả. Nếu miễn cưỡng dấy động việc binh, thì chẳng khác gì mặc áo xô nhảy vào cứu lửa, hóa ra mình lại đốt mình, xin bệ hạ xét cho.
Hạo giận lắm, nói:
- Trẫm muốn nhân dịp này mở mang bờ cõi, ngươi sao dám nói gở miệng ra thế? Nếu không nể ngươi là mặt cựu thần, thì quyết chém đầu hiệu lệnh.
Liền quát võ sĩ đẩy ra ngoài cửa điện. Hoa Hạch ra khỏi triều than rằng:
- Tiếc thay! Giang sơn gấm vóc thế này, chẳng bao lâu sẽ về tay người khác!
Từ bấy giờ ẩn dật một nơi, không ra làm quan nữa.
Hạo sai trấn đông tướng quân là Lục Kháng đóng quân ở cửa sông, chực lấy Tương-dương.
Có người báo tin về Lạc-dương. Tấn đế Tư-mã Viêm nghe tin Lục Kháng muốn cướp Tương-dương liền hội các quan lại thương nghị.
Giả Sung ra ban tâu rằng:
- Tôi nghe Tôn Hạo ở Ngô, không sửa việc nhân đức, mà chuyên một mặt làm những sự vô đạo. Bệ hạ nên sai đô đốc Dương Hựu đem quân ra cự; đợi khi nào trong nước sinh biến, sẽ thừa thế mà đánh, thì chỉ dở bàn tay là lấy xong Đông Ngô.
Viêm mừng lắm, liền giáng chiếu sai sứ đem đến Tương-dương sai Dương Hựu cất quân ra cự địch. Dương Hựu phụng chiếu, chỉnh đốn quân mã, chuẩn bị đánh giặc.
Từ đó, Dương Hựu trấn thủ ở Tương-dương, được lòng quân dân lắm. Người Ngô nào đến hàng mà lại muốn về thì cũng cho về ngay; Hựu lại giảm bớt quân tuần phòng đồn thú, cho phá ruộng cày cấy, khẩn được hơn tám trăm khoảnh ruộng, (một trăm mẫu gọi là một khoảnh). Khi mới đến nhậm chức, quân không có lương trữ sẵn trăm ngày. Đến cuối năm đã có thóc chứa đủ dùng được mười năm. Hựu ở trong quân, thường chỉ mặc áo cừu nhẹ nhàng, đóng bộ đai rộng rãi, không mặc đến áo giáp bao giờ. Quân hầu dưới trướng chỉ vẻn vẹn vài mươi người.
Một hôm, bộ tướng vào bẩm rằng:
- Quân đi tiễu về báo quân Ngô trễ nải cả, nên nhân lúc không phòng bị mà đánh bừa đi thì được.
Hựu cười rằng:
- Các anh khinh Lục Kháng ư? Người ấy lắm trí nhiều mưu. Khi trước Ngô chủ sai hắn đánh lấy Tây-lăng, chém chết Bộ Xiển và vài chục tướng sĩ, ta đến cứu không kịp. Người ấy làm tướng, ta chỉ nên giữ kỹ là hơn; đợi khi trong nước hắn có biến, thì mới đồ được. Nếu không biết thời thế mà khinh tiến, thì chỉ rước lấy thua mà thôi.
Chúng phục lời ấy, và chăm chú giữ vững bờ cõi của mình.
Một hôm, Dương Hựu dẫn các tướng đi săn, gặp ngay Lục Kháng cũng đi săn. Hựu truyền lệnh cho quân không được lấn sang cõi Ngô. Bởi thế các tướng sĩ bổ vây săn bắn ở bên cõi Tấn.
Lục Kháng trông thấy than rằng:
- Quân của Dương tướng quân có phép tắc thế này, không thể phạm được.
Đến chiều tối, quân tướng bên nào về bên ấy. Hựu về trại, xét hỏi những giống cầm thú nào mà người Ngô bắn bị thương trước thì cho mang giả hết. Quân Ngô mừng rỡ, vào trình với Lục Kháng.
Kháng gọi người ấy vào hỏi rằng:
- Chủ súy mày có biết uống rượu không?
Người ấy bẩm:
- Chủ súy tôi có rượu ngon thì mới uống.
Kháng cười rằng:
- Ta có một bình rượu, lâu nay vẫn để dành. Nay đưa cho mày cầm về biếu đô đốc. Rượu này là tự ta nấu ra để uống; nay gọi là có chén rượu dâng đô đốc, để giả ơn tình nghĩa đi săn hôm qua đấy.
Người ấy vâng lời cầm rượu về.
Tả hữu hỏi Kháng rằng:
- Tướng quân đem rượu cho bên địch, là ý làm sao?
Kháng nói:
- Kẻ kia có bụng tử tế với ta, chẳng lẽ ta không đáp lại hay sao?
Chúng đều ngạc nhiên.
Đây nói người ấy về ra mắt Dương Hựu, thuật lại việc Lục Kháng hỏi han và biếu bình rượu. Hựu cười rằng:
- Hắn cũng biết tính ta hay rượu à?
Liền sai mở rượu ra uống.
Bộ tướng là Trần Nguyên nói rằng:
- Đô đốc chớ nên uống vội, ngộ có thuốc độc thì sao?
Hựu cười rằng:
- Lục Kháng không phải là người đánh thuốc độc, bất tất phải nghi làm gì.
Nói đoạn, cứ việc rót rượu uống. Tự đấy, hai bên thường cho người đi lại hỏi han nhau.
Một bữa Kháng cho người lại thăm Dương Hựu. Hựu hỏi rằng:
- Lục tướng quân độ này có mạnh khỏe không?
Sứ giả bẩm:
- Chủ súy tôi mấy bữa nay yếu không ra được ngoài.
Hựu nói:
- Bệnh hắn tất cũng như bệnh ta. Nay ta có thuốc đã bào chế sẵn, nên đem về cho chủ súy uống thì khắc khỏi.
Sứ giả mang thuốc về bẩm với Lục Kháng.
Các tướng thưa rằng:
- Dương Hựu là kẻ địch nhau với ta, thuốc này tất không phải là thuốc tốt.
Lục Kháng nói:
- Dương Thúc-tử có đâu lại đánh thuốc độc người ta bao giờ? Các ngươi chớ nghi.
Nói đoạn, cứ việc đem uống, hôm sau quả nhiên khỏi bệnh. Các tướng đều lạy mừng.
Kháng nói:
- Bên họ dùng nhân đức, bên ta thì hay làm sự bạo ngược, thế là họ sẽ không cần đánh mà ta sắp phải chịu rồi đấy. Từ rày, ta cũng nên cứ giữ bờ cõi mình, chớ nên tham lợi nhỏ.
Các tướng vâng lệnh. Sực có sứ giả của Ngô chủ sai đến. Kháng ra tiếp vào.
Sứ giả nói:
- Thiên tử truyền cho tướng quân phải tiến binh kíp ngay đi, chớ để người Tấn vào cõi ta trước.
Kháng nói rằng:
- Ngươi cứ về trước đi, ta sẽ có biểu chương tâu lên vua.
Sứ giả trở về. Kháng cho ngay người mang sớ đến Kiến-nghiệp tâu với Ngô chủ rằng Tấn chưa nên đánh, và khuyên Ngô chủ sửa đức, thận trọng việc hình phạt, cốt cho dân được yên, chớ không nên dùng binh thái quá.
Ngô chủ Tôn Hạo xem xong, nổi giận mà rằng:
- Trẫm nghe Kháng ở ngoài biên cảnh giao thông với giặc, nay quả nhiên như thế thực.
Bèn sai sứ ra tước binh quyền, giáng xuống làm tư-mã rồi sai tả tướng quân là Tôn Ký thay lĩnh chức ấy.
Quần thần không dám can ngăn gì cả.
Tôn Hạo lại đổi niên hiệu là Kiến-hành, đến năm Phượng-hoàng thứ nhất, lại càng rông rỡ làm càn, hết đánh chỗ nọ lại đi thú chỗ kia, trên dưới ai cũng ta thán. Thừa tướng Vạn Úc, tướng quân Lưu Bình, đại tư nông Lâu Huyền thấy Hạo vô đạo, lấy lời thẳng can ngăn, cũng đều bị giết. Trước sau mười năm giời, giết mất hơn bốn mươi người trung thần. Hạo ra vào thường đem năm vạn quân thiết kỵ hầu hạ, quần thần sợ hãi, không ai dám nói gì cả.
Đây nói, Dương Hựu nghe tin Lục Kháng bị bãi chức, mà Tôn Hạo thì thất đức lắm, biết là Ngô có cơ lấy được, mới dâng biểu về Lạc-dương xin đánh Ngô.
Biểu rằng:
"Ôi! Thời vận tuy tự trời cho, nhưng công nghiệp tất phải do người mới nên được. Nay Giang Hoài không hiểm bằng Kiếm-các, mà Tôn Hạo bạo ngược tệ hơn Lưu Thiện. Người Ngô khổ hơn người Ba Thục, mà sức binh Đại Tấn lại thịnh hơn trước kia; không nhân dịp này nhất thống cả bốn bể, mà cứ đóng quân giữ nhau, để cho thiên hạ khổ ải về việc chinh chiến, trải hết đời thịnh sang đời suy, như thế thì lâu bền sao được."
Tư-mã Viêm xem biểu mừng lắm, bàn việc cất quân. Giả Sung, Tuân Húc, Phùng Thẩm, ba người cố sức can ngăn không nên đánh vội, nên việc ấy lại thôi.
Hựu thấy vua không nghe lời mình, than rằng:
- Việc thiên hạ mười phần thì thường tám chín phần không được như ý. Nay trời cho mà không lấy, khá tiếc lắm thay!
Đến năm Hàm-ninh thứ tư, Dương Hựu vào chầu, tâu xin từ chức về quê dưỡng bệnh.
Viêm hỏi rằng:
- Ngươi có mẹo gì yên được nước, dạy cho trẫm không?
Hựu tâu rằng:
- Tôn Hạo bạo ngược thậm quá, có thể không đánh cũng phá được. Nếu Hạo bất hạnh mất đi, họ lập được vua hiền khác lên, thì đất Đông Ngô không bao giờ về tay bệ hạ nữa.
Viêm nghĩ ra, nói rằng:
- Nay ngươi đề binh sang đánh, thế nào?
Hựu thưa:
- Tôi năm nay đã già yếu lắm bệnh, không kham nổi được. Xin bệ hạ kén người trí dũng khác thì hơn.
Bèn từ trở về. Tháng chạp năm ấy, Dương Hựu mệt nặng gần mất. Tư-mã Viêm thân đến tận nhà hỏi thăm, Hựu ứa nước mắt khóc nói rằng:
- Tôi tuy muốn chết, cũng chưa báo được ơn bệ hạ!
Viêm cũng khóc rằng:
- Trẫm tiếc vì không dùng kế đánh Ngô của ngươi, nay có ai nối được chí của ngươi không?
Hựu thưa rằng:
- Thần chết đến nơi rồi đấy, còn chút lòng thành nào, xin bày tỏ hết; có hữu tướng quân là Đỗ Dự đương nổi được việc đánh Ngô, bệ hạ nên dùng ngay đi.
Viêm lại nói:
- Cử kẻ thiện, tiến người hiền, cũng là một việc rất hay. Ngươi tiến người trong triều, liền đốt ngay bản tâu đi, không để cho họ biết, là cớ làm sao?
Hựu thưa rằng:
- Cử người trong triều, mà để cho họ đến tận nhà riêng của mình tạ ân, tôi thiết nghĩ không muốn như thế.
Nói xong thì mất.
Viêm khóc ầm lên, trở về cung, sắc tặng cho làm thái phó Cư-bình hầu. Trăm họ nghe tin Dương Hựu mất, thương khóc bỏ cả chợ búa không họp. Các tướng sĩ giữ ngoài biên cảnh cũng đau xót. Người Tương-dương thấy Hựu khi còn sống, thường hay ra chơi núi Nghiễn-sơn, mới lập miếu tạc bia bốn mùa cúng tế. Kẻ qua người lại, trông thấy văn bia, đều phải ứa nước mắt, cho nên thành tên là bia "Sa nước mắt".
Có thơ than rằng:
Trèo non ngắm cảnh nhớ người xưa,
Bia tạc nghìn thu mảnh đá trơ.
Lác đác ngọn thông sa giọt nước,
Còn nghi nước mắt tự bao giờ!
Tấn chủ vì có lời Dương Hựu, bèn cất Đỗ Dự lên làm trấn nam đại tướng quân, đô đốc cả việc Kinh-châu.
Đỗ Dự vào bậc lão thành, từng trải việc đời đã nhiều, tính lại ham học không biết mỏi. Thường hay xem truyện Xuân-thu của ông Tả Kỳ-minh, ngồi đứng không rời quyển sách lúc nào, đi đâu thì treo quyển Tả truyện trên đầu ngựa, người bấy giờ gọi là "Bệnh Tả truyện".
Khi ấy Đỗ Dự phụng mệnh Tấn chủ ra trấn thủ Tương-dương, yên dân nuôi lính, sửa soạn đánh Ngô. Bấy giờ Đinh Phụng, Lục Kháng bên Ngô đã mất. Tôn Hạo mỗi khi hội quần thần ăn yến, bắt uống rượu thật say lả ra mới thôi. Lại sai mười người hoàng môn thị lang làm quan dò xét trong đám uống rượu. Khi tan tiệc, phải tâu các điều nhầm lỗi của các quan, ai phạm phải điều gì, hoặc lột da mặt, hoặc khoét mắt. Bởi thế cả nước ai cũng sợ hãi.
Thứ sử Ích-châu bên Tấn là Vương Tuấn dâng sớ xin đánh Ngô. Trong sớ nói rằng:
"Tôn Hạo hoang dâm hung ác, nên đánh ngay đi: nếu một mai Hạo mất mà lập vua hiền khác, thì giặc sẽ mạnh mất. Thần đóng thuyền bảy năm nay rồi, mỗi ngày để mục nát dần. Thần nay đã bảy mươi tuổi, chưa biết sống chết dường nào: trong ba việc ấy mà hỏng một điều, thì khó lòng mà đồ được Ngô nữa; vậy xin bệ hạ đừng để lỡ mất cơ hội hay này."
Tấn chủ xem sớ, bàn với quần thần rằng:
- Lời Vương Tuấn, hợp với ý Dương đô đốc, trẫm quyết ý đánh Ngô.
Thị trung Vương Hồn tâu rằng:
- Tôi nghe Tôn Hạo muốn cướp trung nguyên, quân ngũ chỉnh tề, thanh thế đang thịnh, khó lòng đánh nổi. Nên hoãn lại một năm nữa, đợi cho quân kia mỏi mệt, rồi ta sẽ đánh thì mới thành công được.
Tấn chủ nghe lời tâu, giáng chiếu, hoãn việc động quân. Rồi lui vào hậu cung, cùng bí thư thừa là Trương Hoa đánh cờ tiêu khiển.
Cận thần vào tâu ngoài biên đình có biểu gửi về.
Tấn chủ mở xem, thì là biểu của Đỗ Dự. Trong biểu viết đại ý rằng:
"Trước kia, Dương Hựu không nói cho triều thần biết mưu kế ấy, mà chỉ tâu kín với bệ hạ, khiến cho triều thần dị nghị linh tinh. Phàm việc gì cũng phải so sánh lợi hại. Cứ xem phen này có tám chín phần lợi, mà cái hại là ở chỗ không gắng công mà thôi. Từ mùa thu đến nay, tình hình đánh giặc đã gần lộ ra rồi; nếu nửa chừng hoãn lại thì Tôn Hạo dời đô Vũ-xương, sửa sang các thành trì Giang-nam, di chuyển dân cư; khi ấy thành trì không thể phá vỡ, đồng ruộng không còn gì đáng chiếm. Như vậy, việc định sang năm cũng không làm kịp được nữa."
Tấn chủ xem biểu vừa xong. Trương Hoa đứng phắt dậy, đẩy bàn cờ ra một bên, rồi chắp tay tâu rằng:
- Bệ hạ thánh võ, nước giàu, dân mạnh. Bên Ngô chủ thì hoang dâm bạo ngược, nước suy dân khốn. Nếu đánh ngay đi, thì không khó nhọc mà cũng bình định được. Xin bệ hạ đừng nghi ngại nữa.
Tấn chủ nói:
- Ngươi bày rõ đường lợi hại như thế, trẫm còn nghi ngại gì!
Lập tức lên điện, sai trấn nam đại tướng quân Đỗ Dự làm đại đô đốc, dẫn mười vạn quân ra mặt Giang-lăng; sai trấn đông đại tướng quân lang nha vương Tư-mã Du ra mặt Từ-trung; chinh đông đại tướng quân Vương Hồn ra mặt Hoàng-giang; kiến oai tướng quân Vương Nhung ra mặt Vũ-xương; bình nam tướng quân Hồ Phấn ra mặt Hạ-khẩu; mỗi người dẫn năm vạn quân tuân theo hiệu lệnh của Đỗ Dự. Lại sai long nhương tướng quân Vương Tuấn, quảng võ tướng quân Đường Bân xuôi thuyền xuống phía đông. Quân mã thủy bộ cả thảy hơn hai mươi vạn, chiến thuyền vài vạn. Lại sai quán quân tướng quân là Dương Tế ra đóng ở Tương-dương để coi xét các mặt.
Có người báo tin ấy về Đông Ngô. Ngô chủ Tôn Hạo giật mình, kíp vời thừa tướng Trương Đễ, tư đồ Hà Thực, tư không Đặng Tu vào thương nghị việc đánh giặc.
Đễ tâu rằng:
- Nên sai xa kỵ tướng quân Ngũ Diên làm đô đốc, tiến ra Giang-lăng, địch nhau với Đỗ Dự; phiêu kỵ tướng quân Tôn Hâm tiến binh cự mặt Hạ-khẩu; tôi thì xin làm quân sư, lĩnh tả tướng quân Thẩm Oánh hữu tướng quân Gia-cát Nghiễn, dẫn mười vạn quân đóng ở bến Ngưu-chử, để tiếp ứng các mặt quân mã.
Hạo nghe lời, sai Trương Đễ dẫn quân đi.
Hạo lui vào hậu cung, có dáng lo lắng; hạnh thần là Sầm Hôn hỏi cớ làm sao, Hạo nói:
- Quân Tấn kéo sang, các mặt đã có các quân ra cự cả. Duy còn mặt Vương Tuấn dẫn vài vạn chiến thuyền, thuận dòng kéo đến, thanh thế to lắm, nên trẫm lo ngại.
Hôn tâu rằng:
- Tôi có một mẹo này, khiến cho thuyền của Vương Tuấn tan vụn ra như cám.
Hạo mừng, hỏi kế gì.
Sầm Hôn tâu rằng:
- Giang-nam ta nhiều sắt, nên đánh ra hơn một trăm cuộn dây xúc xích, mỗi cuộn dài vài trăm trượng; mỗi vòng xúc xích nặng hai ba mươi cân. Dọc theo bờ sông, nội chỗ nào khẩn yếu, thì giăng dây xích ra mà chắn lối thuyền đi. Lại đúc vài vạn cọc sắt, mỗi cái dài hơn một trượng, cắm ngầm ở dưới đáy nước, nếu thuyền của Tuấn nhờ gió lướt sang, chạm phải cọc thì vỡ tan cả, còn sang làm sao được?
Hạo mừng lắm, truyền sai thợ rèn ra bờ sông, ngày đêm đúc cọc sắt và xúc xích sắt, đem dàn cắm các nơi hiểm yếu.
Nói về đô đốc Tấn là Đỗ Dự kéo quân đến Giang-lăng, sai nha tướng Chu Chỉ dẫn tám trăm thủy thủ chở thuyền nhỏ sang ngầm sông Trường-giang, đêm úp lấy Lạc-dương, cắm nhiều cờ quạt trong rừng rậm, ban ngày thì phóng pháo khua trống, đêm đốt lửa làm hiệu. Chỉ vâng lệnh, dẫn quân qua sông, phục ở Ba-sơn. Hôm sau, Đỗ Dự tiến quân cả hai mặt thủy bộ.
Tiền tiêu báo rằng:
- Ngô chủ sai Ngũ Diên ra mặt bộ, Lục Cảnh ra mặt thủy, Tôn Hâm làm tiên phong, tất cả ba đường đến nghênh địch.
Đỗ Dự dẫn quân tiến đi, gặp ngay thuyền Tôn Hâm tới. Hai bên vừa mới giao chiến, Đỗ Dự đã rút lui ngay. Tôn Hâm mang quân lên bờ đuổi theo, chưa đầy hai mươi dặm, pháo hiệu nổ vang, quân Tấn kéo tràn cả đến; quân Ngô vội vàng rút về. Đỗ Dự thừa thế đánh bừa sang, quân Ngô tổn hại rất nhiều. Tôn Hâm chạy về đến thành, thì tám trăm quân của Chu Chỉ nhân lúc xốn xáo, cũng chạy lẫn cả vào trong thành, rồi đốt lửa lên.
Hâm giật mình mà rằng:
- Quân bắc dễ thường bay qua sông chắc?
Bèn vội vàng kéo quân chạy, thì đã bị Chu Chỉ quát to một tiếng, chém nhào xuống ngựa.
Lục Cảnh ở dưới thuyền, trông về nam ngạn, một dải lửa đỏ rực; trên núi Ba-sơn lá cờ to gió bay phấp phới, trông rõ hàng chữ "Tấn trấn nam đại tướng quân Đỗ Dự". Lục Cảnh giật mình, toan chạy lên bờ đi trốn, bị tướng Tấn là Trương Thượng tế ngựa xốc tới chém chết.
Ngũ Diên thấy quân các mặt thua cả, bỏ thành chạy trốn, bị quân phục tóm được, trói nộp Đỗ Dự. Dự sai võ sĩ chém nốt; liền hạ được thành Giang-lăng. Thế là suốt một dải sông Nguyễn-tương đến mãi Quảng-châu, các quận thú tấp nập mang ấn ra hàng. Dự sai người cầm cờ tiết đi phủ dụ nhân dân, không xâm phạm một ly một tí của dân. Rồi tiến binh đến hạ thành Vũ-xương. Vũ-xương cũng hàng. Từ bấy giờ, quân oai của Đỗ Dự lừng lẫy, Dự mới hội các tướng lại bàn kế lấy Kiến-nghiệp.
Hồ Phấn thưa rằng:
- Giặc trăm năm nay, chưa dễ mà trừ cho hết được. Đang lúc nước xuân tràn ngập, khó ở lâu được, nên đợi sang năm, sẽ lại kéo đại quân sang đánh.
Dự nói:
- Ngày xưa Nhạc Nghị đánh một trận ở Tế-tây, mà lấy được nước Tề hùng mạnh. Nay quân oai của ta đã lừng lẫy; ví như chẻ nứa, chẻ được vài dóng rồi, thì lia mũi dao cũng phải toác, không phải khó nhọc gì nữa!
Bèn đưa hịch đi ước hẹn với các tướng, nhất tề tiến binh đến đánh Kiến-nghiệp.
Bấy giờ long nhương tướng quân Vương Tuấn, dẫn quân thủy thuận dòng xuôi xuống. Quân tiền tiêu báo rằng:
- Người Ngô đúc dây xúc xích bằng sắt, chắn ngang khắp dọc bờ sông, lại dùng cọc sắt cắm ngầm dưới nước để phòng bị.
Tuấn cười ầm lên, sai đóng vài chục vạn chiếc bè to bó cỏ làm người giả, cũng mặc áo giáp cầm khí giới đứng chung quanh bè, thuận dòng thả xuống. Quân Ngô trông thấy tưởng là người thực, chạy trốn mất cả. Những cọc sắt vướng vào bè, đều bị kéo bật cả đi. Trên bè lại có cây đình liệu to, dài vài trượng, to hơn mười ôm, trong vẩy dầu mỡ, phàm chỗ nào có dây xúc xích, thì đốt cây đình liệu lên, hun vào vòng xích, chỉ một lát xúc xích đứt gẫy tả tơi. Hai đạo quân kéo sang, đi đến đâu đánh được đến đấy.
Đây nói, thừa tướng Đông Ngô là Trương Đễ sai tả tướng quân Thẩm Oánh, hữu tướng quân Gia-cát Nghiễn dẫn quân lại cự quân Tấn.
Oánh bảo với Nghiễn rằng:
- Các quân trên phía thượng lưu, không phòng bị gì, tôi chắc quân Tấn tất đến đây. Ta nên cố sức mà đánh, may ra đánh được thì Giang-nam lại được yên ổn. Nếu ta sang sông đánh nhau, bất hạnh mà thua, thì việc to hỏng cả.
Nghiễn nói:
- Ông nói phải lắm.
Đang bàn chuyện thì có người báo tin quân Tấn thuận dòng xuôi xuống, thế mạnh lắm không sao địch nổi.
Hai người giật mình, vội vàng vào bàn với Trương Đễ. Nghiễn bảo Đễ rằng:
- Đông Ngô nguy đến nơi rồi, sao không trốn đi cho rảnh?
Đễ khóc rằng:
- Nước Ngô sắp mất, kẻ ngu người hiền ai cũng biết. Nay nếu vua tôi hàng cả, không có một người nào chết vì nước, chẳng nhục lắm ư?
Gia-cát Nghiễn cũng ứa nước mắt khóc rồi đi mất.
Trương Đễ cùng với Thẩm Oánh thúc quân vào đánh. Quân Tấn vây kín cả chung quanh. Chu Chỉ xông thẳng vào trại Ngô. Trương Đễ cố sức cầm cự, nhưng bị chết trong đám loạn quân. Thẩm Oánh cũng bị Chu Chỉ chém nốt. Quân Ngô chạy tán lạc mất cả.
Có thơ khen rằng:
Ba-sơn phấp phới cờ Đỗ Dự,
Trương Đễ lừng danh được chết trung.
Dẫu biết miền nam vương khí hết,
Lẽ nào tham sống phụ Giang-đông!
Lại nói quân Tấn lấy được bến Ngưu-chử, liền tiến sâu vào đất Ngô. Vương Tuấn sai người về triều báo tin thắng trận.
Tấn chủ Tư-mã Viêm nghe tin mừng lắm.
Giả Sung tâu rằng:
- Quân ta mỏi mệt ở ngoài đã lâu, không quen thủy thổ, tất sinh bệnh tật, nên cho đòi về, rồi sẽ liệu kế khác.
Trương Hoa tâu rằng:
- Nay quân ta đã vào đến sào huyệt của giặc, người Ngô sợ hết vía cả, không đầy một tháng nữa, tất bắt sống được Tôn Hạo. Nếu đòi về thì công trước uổng cả, thực đáng tiếc lắm.
Tấn chủ chưa kịp nói, Giả Sung đã mắng Hoa rằng:
- Ngươi không biết xét đến thiên thời địa lợi, lại muốn tâng công, làm khổ ải quân sĩ, dẫu chém đầu ngươi đi cũng chưa đủ tạ được thiên hạ đâu!
Tấn chủ nói:
- Ý trẫm cũng hợp với ý Trương Hoa, can gì phải cãi nhau làm vậy?
Sực lại có biểu Đỗ Dự đưa về. Tấn chủ mở xem, thì trong biểu cũng xin kíp tiến binh. Tấn chủ bấy giờ mới cương quyết, bèn hạ lệnh tiến quân.
Bọn Vương Tuấn vâng mệnh Tấn chủ, tiến cả hai mặt thủy bộ, thế như vũ bão, người Ngô tới tấp ra hàng. Ngô chủ Tôn Hạo thấy vậy, sợ tái mặt lại. Quần thần tâu rằng:
- Quân miền bắc kéo tới nơi, quân dân Giang-nam không đánh mà đã hàng, làm thế nào bây giờ?
Hạo hỏi:
- Tại sao không đánh?
Chúng thưa rằng:
- Tai vạ hôm nay đều do Sầm Hôn gây ra, xin bệ hạ chém chết hắn đi. Bọn tôi xin ra thành liều một trận sống mái.
Hạo nói:
- Một tên thị thần làm lỡ thế nào được việc nước?
Chúng thét to lên rằng:
- Bệ hạ không nhớ chuyện Hoàng Hạo ở Thục ư?
Bèn không đợi lệnh Ngô chủ, mọi người kéo ùa vào cung, cắt thịt Sầm Hôn, ăn như ăn gỏi. Đào Tuấn tâu rằng:
- Chiến thuyền phát cho tôi đều nhỏ quá, xin cho thêm hai vạn quân cưỡi thuyền lớn mà đánh thì có thể phá được giặc.
Hạo nghe theo, cấp quân ngự lâm cho Tuấn dẫn lên thượng lưu nghênh địch; tiền tướng quân Trương Tượng dẫn thủy quân xuống hạ lưu chống giặc. Hai đạo quân đang đi, chẳng dè gió tây bắc cuốn đến, cờ quạt quân Ngô không cắm lên được, đổ rạp cả trong thuyền, quân sĩ không chịu xuống, chạy tán loạn hết, chỉ còn trơ Trương Tượng và vài chục tên quân cự nhau với giặc.
Lại nói, tướng Tấn Vương Tuấn, giương buồm kéo đi qua Tam-sơn, thủy thủ bẩm rằng:
- Sóng gió to lắm, thuyền không sao đi được, xin hãy đợi chờ ngớt gió rồi sẽ đi.
Tuấn nổi giận, rút gươm ra mắng rằng:
- Thành Thạch-đầu ở ngay trước mắt rồi, còn nghỉ lại làm gì?
Bèn đánh trống thúc quân kéo đi.
Ngô tướng Trương Tượng dẫn quân đến xin hàng.
Tuấn nói:
- Nếu ngươi có bụng hàng thực, thì phải dẫn binh làm tiền bộ mà lập công.
Trương Tượng trở về thuyền mình, kéo đến thành Thạch-đầu, gọi mở cửa thành, đón quân Tấn vào.
Tôn Hạo nghe quân Tấn đã vào thành, muốn tự vẫn.
Trung thư lệnh Hồ Sung, quang lộc huân Tiết Oánh tâu rằng:
- Bệ hạ sao không bắt chước như An lạc công Lưu Thiện có được không?
Hạo nghe lời, cũng xe một cỗ áo quan và tự trói mình lại, dẫn các quan đến dinh Vương Tuấn xin hàng.
Tuấn cởi trói, đốt áo quan, thết đãi như bậc vương giả.
Người nhà Đường có thơ than rằng:
Thuyền đâu mặt nước cuộn mông mênh?
Vượng khí Kim-lăng hết sạch sanh.
Khóa sắt nghìn tầm chìm đáy nước,
Cờ hàng một lá rủ đầu thành.
Cuộc đời dâu bể bao chìm nổi,
Cảnh sắc non sông vẫn biếc xanh.
Qua lại ngắm xem thành lũy trước,
Gió thu hiu hắt cảnh buồn tênh!
Thế là từ đấy Đông Ngô 4 châu, 83 quận, 313 huyện, hộ khẩu 52 vạn 3 nghìn, quan lại 3 vạn 2 nghìn, quân 23 vạn, trai gái già trẻ cả thảy 230 vạn, thóc gạo 280 vạn hộc, thuyền hơn 5 nghìn chiếc, cung nữ hơn 5 nghìn người đều về cả nhà Đại Tấn.
Việc lớn yên định đâu vào đấy, Tuấn sai treo bảng yên dân, rồi niêm phong các kho tàng lại. Hôm sau, quân Đào Tuấn cũng tan vỡ hết.
Bấy giờ lương gia vương là Tư-mã Du và Vương Nhung dẫn đại quân đến, thấy Vương Tuấn thành công rồi, ai nấy mừng rỡ. Hôm sau, Đỗ Dự cũng đến nơi, mở tiệc to khao thưởng ba quân, rồi mở kho lấy thóc gạo phát chẩn cho dân. Bởi thế dân Ngô yên cư lạc nghiệp cả. Duy có thái thú ở Kiến-bình là Ngô Ngạn cố sức giữ thành, sau nghe tin Ngô mất, mới chịu hàng.
Vương Tuấn dâng biểu về triều đình báo tin thắng trận. Quần thần thấy đã bình xong Ngô rồi, cùng mừng dâng rượu thọ. Tấn chủ cầm chén rượu, rỏ nước mắt mà rằng:
- Đây là công của Dương thái phó; tiếc thay, ông ấy không được trông thấy!
Phiêu kỵ tướng quân bên Ngô là Tôn Tú, lui chầu về nhà, ngoảnh mặt về hướng nam khóc rằng:
- Ngày xưa Thảo nghịch tướng quân[1] xuất thân là một chức hiệu úy mà gây dựng nên cơ nghiệp. Nay Tôn Hạo đem vứt cả Giang-nam đi, vì đâu mà nên nông nỗi này, trời hỡi trời?
Lại nói, Vương Tuấn rút quân, đem Ngô chủ Tôn Hạo về Lạc-dương chầu Tấn chủ. Hạo lên điện rập đầu bái kiến.
Tấn chủ cho ngồi, nói rằng:
- Trẫm kê chỗ ngồi này để đợi ngươi đến đã lâu rồi!
Hạo tâu rằng:
- Tôi ở nam phương, cũng kê chỗ ngồi như thế để đợi bệ hạ.
Tấn chủ cười ầm lên.
Giả Sung hỏi rằng:
- Người ở phương nam, thường hay khoét mắt và lột da mặt người ta, đó là hình pháp gì thế?
Hạo đáp rằng:
- Bề tôi mà giết vua, cùng là những kẻ gian tà bất trung, thì xử tội ấy.
Sung nín lặng, có ý hổ thẹn.
Tấn chủ phong Tôn Hạo làm Quy-mệnh hầu, con cháu làm trung lang, quan lại theo sang, đều được phong tước hầu cả. Thừa tướng Trương Đễ chết trận, cũng phong cho con cháu làm quan; lại phong cho Vương Tuấn làm phụ quốc đại tướng quân; các quan khác đều được phong thưởng cả.
Tự đấy ba nước thuộc về nhà Tấn cả. Tư-mã Viêm nhất thống thiên hạ.
Đó là "đại thế thiên hạ, hợp lâu phải chia, chia lâu lại phải hợp" là thế đấy.
Về sau, Hán đế Lưu Thiện mất vào năm Thái-thủy thứ bảy nhà Tấn. Ngụy chủ Tào Hoán mất vào năm Thái-an thứ nhất. Ngô chủ Tôn Hạo mất vào năm Thái-khang thứ tư, ba vị cùng được trọn vẹn cả.
Người sau có bài ca tóm tắt đầu đuôi truyện Tam quốc như sau này:
Gươm Cao-tổ Hàm-dương thuở nọ,
Vầng phù-tang soi đỏ góc trời.
Chân nhân Bạch thủy nối ngôi,
Quạ vàng bay bổng tuyệt vời mây xanh.
Vận suy bĩ thương tình Hiến đế,
Mảnh kim ô đã xế non đoài.
Tiếc thay Hà Tiến vô tài.
Gian thần Đổng Trác giữ ngôi triều đường.
Vương tư đồ mưu toan quật khởi,
Đảng Dĩ, Thôi lại nổi đùng đùng.
Bốn phương trộm giặc như ong,
Ầm ầm sáu cõi anh hùng kéo ra:
Chi Tôn Sách đánh qua Giang-tả,
Cánh họ Viên giữ ngả Hà-lương.
Ba-tây có gã Lưu Chương;
Cảnh-thăng chiếm giữ Kinh Tương xưng hùng;
Yên với Lỗ đóng vùng Nam-trịnh,
Toại cùng Đằng giữ tỉnh Lương-châu;
Công-tôn Toản, Lã Ôn-hầu,
Nọ thành Trương Tú, kìa lầu Khổng Dung!
Tào Tháo mới gian hùng quỷ quyệt,
Khéo dùng người, thu hết anh hào.
Đường đường tướng phủ ngôi cao,
Binh quyền hống hách ai nào dám đương?
Huyền-đức gặp Quan, Trương kết ngãi,
Thề cùng nhau đem lại sơn hà.
Chỉ thương bốn bể không nhà,
Nay đông, mai bắc, lân la cõi trần.
Cầu Gia-cát ân cần quyến cố,
Giãi tấm lòng gắn bó nhỏ to.
Rồng bay, hổ nhảy, ganh đua,
Tây Xuyên gây dựng cơ đồ một nơi.
Thành Bạch-đế mấy lời thấm thót,
Tình thác cô chua xót nhường bao!
Kỳ-sơn trỏ ngọn cờ đào,
Một tay mong chống trời cao nghìn trùng!
Ngờ đâu vận đã cùng khôn gượng,
Nửa đêm gò Ngũ-trượng sao sa!
Khương Duy cậy sức làm già,
Chín phen đánh Ngụy kể đà uổng công!
Đường vào Thục, Đặng, Chung kéo đến,
Vận Viêm Lưu phút biến thành Tào!
Tào kia cũng chẳng được bao.
Lại đem thiên hạ mà trao tay người!
Đền thụ-thiện ngất trời mây phủ,
Sông Tam-giang sóng gió êm dòng.
Hàng vương xiết nỗi thẹn thùng,
Công hầu may cũng thong dong trọn đời.
Ngẫm thế sự bời bời ngán nỗi,
Cuộc tang thương biến đổi khôn lường.
Tam phân một giấc mơ màng,
Viếng đời gọi có mấy hàng nôm na...
TRỌN BỘ
- ▲ Tôn Kiên.