Trang:Đại Nam quấc âm tự vị 1.pdf/13

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này cần phải được hiệu đính.
— XIV —

NHÀ LÊ.

Kể từ vua Lê-thái-tổ, huý tên là Lợi, tướng là Nguyễn-trại sấp về sau, cho đến đời Lê-cung-hoàng, hiệu là Thống-ngươn, bị Mạc-đăng-dung soán ngôi, phỏng đặng 150 năm, nhưng vậy cũng còn niên hiệu nhà Lệ. Thuở ấy có ông Nguyễn-kim không phục nhà Mạc, bèn hiệp với ông rể là Trịnh-kiểm lên Ai-lao, chiêu mộ nghĩa sĩ, tìm con cháu nhà Lê, tôn lên làm vua, đánh đuổi nhà Mạc lấy nước lại, gọi là Lê-trung-hưng, song nhà Mạc hãy còn chiếm cứ nhiều chỗ, sau bị đuổi riết lên Cao-bằng, lại hối lộ quan nhà Thanh cho làm vua một cõi, Trịnh-kiểm với Nguyễn-hoằng không nghe, đánh phá lâu năm mới đem về một mối, kể dòng dõi nhà Lê cho đến hiệu Chiêu-thống, nhờ chúa Trịnh, chúa Nguyễn duy trì làm vua được 357 năm, 1428-1789.


TÂY SƠN.

Nguyễn-văn-nhạc, Nguyễn-văn-huệ, Nguyễn-văn-lữ, dậy giặc tại Qui-nhơn, dời tộ nhà Lê, chia nhau làm vua. Nhạc xưng là Bắc-bình-vương, hiệu là Thái-đức. Huệ xưng là Đông-định-vương, hiệu là Quang-trung; con Nhạc là Nguyễn-quang-toản, tiếm hiệu là Cảnh-thạnh, rồi cải nguyên là Bữu-hưng. Chúng nó đuổi cả Lê, Nguyễn, Trịnh, làm vua chừng 20 năm.

Nhà Nguyễn, nhứt thống từ năm nhâm-tuất 1802, Thế-tổ Cao-hoàng-đế, hoàng hiệu là Gia-long, 18 năm. Thánh-tổ-nhơn-hoàng-đế, hoàng hiệu là Minh-mạng, 21 năm. Hiến-tổ-chương-hoàng-đế, hoàng hiệu là Thiệu-trị, 7 năm. Dực-tôn-anh-hoàng-đế, hoàng hiệu là Tự-đức, 36 năm. Dục-đức kế vị nhâm tháng sáu năm 1883, mới được 3 ngày liền bị phế ; Hiệp-hoà nối ngôi, từ ngày 27 tháng sáu cho đến 30 tháng mười, kể được 5 tháng liền bị hại. Giản-tôn-nghị-hoàng-đế, hoàng hiệu là Kiến-phước, đăng quang từ 30 tháng mười cho đến mồng 10 tháng sáu, năm giáp-thân 1884, kể được 8 tháng ; Hàm-nghi tức vị năm 1884, đến ngày 12 tháng sáu năm ất-dậu, kinh thành hữu sự, phải bả thiên.

Đồng-khánh nối trị từ năm 1886, nhằm ngày 11 tháng 8 năm ất-dậu cho đến cuối năm mậu-tí. Mồng 2 tháng giêng, Thành-thái đăng quang, từ năm kỉ-sửu 1889 Thống kể từ khi khai quấc cho đến hiệu Đồng Khánh có hơn 4600 năm.