Trang:Au hoc khai mong.pdf/23

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được phê chuẩn.
— 12 —

ưu; tang, tắc trí kỳ ai; tế, tắc trí kỳ nghiêm. Ngủ giả bị hĩ; nhiên hậu năng sự thân. Sự thân giả, cư thượng, bất kiêu; vi hạ, bất loạn; tại xú, bất tranh. Cư thượng nhi kiêu, tắc vong; vi hạ nhi loạn, tắc hình; tại xú nhi tranh, tắc binh. Tam giả bất trừ; tuy nhựt dụng tam sanh chi dưởng, du vi bất hiếu dã.

Ngủ hình chương đệ thập nhứt.

1. Tử viết: Ngủ hình chi thuộc tam thiên, nhi tội mạc đại ư bất hiếu. Yêu quân giả, vô thượng; phi thánh nhơn giả vô pháp; phi hiếu giả vô thân. Thử đại loạn chi đạo dã.

Quảng yếu đạo chương đệ thập nhị.

1. Tử viết: Giáo dân thân ái, mạc thiện ư hiếu; giáo dân lể thuận, mạc thiện ư để; di phong diệc tục, mạc thiện ư nhạc; an thượng trị dân, mạc thiện ư lễ. Lể giả, kỉnh nhi dĩ hĩ. Cố kỉnh kỳ phụ, tắc tử duyệt; kỉnh kỳ huinh, tắc đệ duyệt; kỉnh kỳ quân, tắc thần duyệt. Kỉnh nhứt nhơn nhi thiên vạn nhơn duyệt. Sở kỉnh giả quả, nhi duyệt giả chúng. Thử chi vị yếu đạo dã.[1]


lo, (để) tang thời nó hết lòng thương (xót), tế (tự) thời nó hết lòng nghiêm (trang). Năm đều ấy đủ vậy; vậy sau (mới) phụng sự được cha mẹ. Kẻ (thiệt lòng phụng) sự cha mẹ, (thì) ở trên (dân) chẳng (có lòng) kiêu (ngạo), làm (bực) dưới chẳng (rối) loạn; (ở) tại (chỗ) đông (đảo) chẳng (kình chống) tranh (đua). (Vì) ở trên mà kiêu thì mất, làm (vai) dưới mà loạn (thì bị) hình (phạt), ở chỗ đông mà dành (xé) thì bị binh (đao thương tích.) Ba (đều) ấy chẳng trừ (bỏ, thì) dầu (mỗi) ngày dùng nuôi (cha mẹ) ba con sanh (là trâu, dê, heo) thì cũng còn kêu là chẳng thảo vậy.

Bài năm hình phạt, thứ mười một.

1. (Đức phu) tử rằng: (Điều luật) thuộc (về) năm hình phạt (thì là) ba ngàn, mà tội (gì cũng) chẳng lớn hơn (tội) chẳng (có lòng) thảo. Kẻ hiếp (chế) vua (thì chẳng biết ai) trên, kẻ (nói đứng) thánh nhân (là) quấy (thì) chẳng (biết) phép, kẻ chẳng (có) hiếu (thì là) không (tưởng tới) cha mẹ. Ấy (đó là) đường (rối) loạn lớn vậy.

Bài giải rộng nẻo tắt, thứ mười hai.

1. (Đức phu) tử rằng: Dạy dân thương yêu (vua như cha mẹ), (thì) chẳng chi hay hơn (là mình có lòng) thảo; dạy dân (cho biết) lễ (mà) thuận (đàng anh), (thì) chẳng chi hay hơn (là mình có) lòng thuận; dời (lại) thói (tốt), đổi (khỏi) tục (hư, thì) chẳng chi hay hơn (là mình theo) nhạc (hòa nhã.) (Muốn) an trên (mà) trị dân (dưới, thì) chẳng chi hay hơn (là mình ở theo) lễ. Lễ ấy (là) kính mà thôi vậy. Cho nên kính người cha nó, thì con đẹp (lòng), kính người anh nó, thì em đẹp (lòng), kính vua chúa nó, thì (kẻ làm) tôi đẹp lòng, kính một người mà ngàn muôn người đẹp (lòng). Chỗ kính đó (thì) ít, mà chỗ đẹp (lòng) thì đông. Ấy gọi (đều) đó (là) đường tắt vậy.


  1. Châu thân viết: Kỉnh phụ, kỉnh huinh, kỉnh quân, kỉnh nhứt nhân, sở kỉnh gỉa thậm quả dã. Tử duyệt, đệ duyệt, thần duyệt, thiên vạn nhân duyệt, sở duyệt gỉa thậm chúng dã. Thượng văn sở vân: Nãi tiên vương chi yếu đạo.