TỰ NGÔN
Ông Hồ Biểu-Chánh bỡi có từng trải việc ở đời, thấy nơi đâu mà làm ra cuốn tiểu-thuyết « Cay đắng mùi đời »?
Năm trước tôi có tặng ông Biểu-Chánh thi đậu Huyện một bài thi như vầy:
Biết sao gở đặng chuyện u-sầu?
Cắc cớ chơi khoa đậu Huyện đầu.
Làm xã[1] từng quen nhà Tể-tướng,
Khảy cầm vốn sẵn thú phong lưu.
So tài chi kể tài trăm dậm,
Kết bạn đều thương bạn sáu châu.
Cái mục lý-tài đà tính trước,
Chăn dân chẳng nhọc sức lo sau.
Có kẻ coi bài thi ấy, thì tưởng sơ qua cho rằng: ông Biểu-Chánh chơi nơi biển hoạn đã im-liềm, bước tới đường danh càng hớn-hở. Có chi đâu mà biết đặng, nếm đặng cái mùi-đời cay đắng, mà phát-động cái cảm tình, hình-dung cái từ điệu đặng tả ra cho đủ cay đắng mùi đời.
Nếu coi cho kỹ lại một câu phá trong bài thi, thì đủ rõ ông Biểu-Chánh đã từng trải việc ở đời những bao giờ; cho nên đọc « Cay đắng mùi đời » đã khiến cho người xót mắt đau lòng; độc hại thay! Cái văn chương « Cay đắng mùi đời » làm chi lại thêm mùi cay đắng mười phần; Tạo-hóa có như vậy chăng?
Ông Biểu-Chánh thấy tôi thường hay than thở mà đọc câu:
Nhứt chi bá tử hồn-lôn hạ,
Cữu khúc xuyên châu uyển chuyển qua.
Nguyên là câu thi của quan lớn Hiệp-biện Phan-thanh-Giảng ở trong bài thi « Thả-mạt » mà tôi lại dịch ra nôm ngâm nga rằng:
Nuốt Bá một nhành còn trạo trực,
(Hột Bá đắng nghét)
Qua sông chín khúc lắm chìu lòn.
(Khúc sông cay co)
- ▲ Lúc hội Báo-chương Nam-kỳ hát giúp cuộc Quốc-trái thì ông lãnh vai Xã-trưởng.
