thuyền quay giở, đi nhanh như gió. Lại đắp hai thành Hoan, Ái. Vì những thành ấy trước bị phá hỏng vì Hoàn-Vương. — Tức vua Chiêm-Thành.[1]
Kỷ-Hợi, — năm thứ 14 hiệu Ng. H bên Đường (819) — mùa Đông, tháng mười, Đô-hộ là Lý-Tượng-Cổ, vì tham lam, hoang-phí, hà-khắc, mất lòng dân. Tướng bộ-hạ là Dương Thanh đời đời làm tù-trưởng dân Mường. Trong hồi Khai-Nguyên bên Đường làm Thứ-sử Hoan-châu. Tượng-Cổ có lòng ghét nó, triệu về làm nha-tướng, Đến khi ấy sai đánh dân Mán ở Hoàng-động. Thanh nhân lúc lòng người oán giận, đêm quay về đánh úp châu thành, hãm được, giết Tượng-Cổ. — Thanh người Giao-châu. Tượng-Cổ dòng Tông-Thất bên Đường. — Có chiếu cho Quế-Trọng đánh Thanh không nổi. Thanh vào trong những dân Mường-Mán, làm loạn, cướp phá các thành, phủ. Lý-Nguyên-Gia đánh cũng không được, dụ cũng không đến. Vì thế dân Mán Hoàng-Động dẫn Hoàn-Vương vào ăn cướp[2].
Giáp-Thìn, — năm thứ 4 hiệu Trường-Khánh đời Mục-Tông Hằng bên Đường (824) — mùa Đông, tháng mười một, Lý-Nguyên-Gia cho là cửa thành có dòng nước chảy ngược lại, sợ người trong châu hay sinh lòng
- ▲ Sách Thái-bình hoàn vũ ký chép: « Năm thứ 4 hiệu Nguyên-Hòa, Trương-Chu đánh viên Đô-Thống Hoan, Ái của nước Hoàn-Vương giết hơn ba vạn người.» — K.Đ.V.S. chua: « Mông-đồng là thứ thuyền hẹp mà dài, dùng để xông đột thuyền bên địch. Hoàn-Vương là hiệu vua nước Lâm Ấp ».
- ▲ Đường-Thư chép: « Dương Thanh... thương uất-ức muốn làm loạn. Nhân khi đánh giặc Hoàng-động, Tượng-Cổ cho quân giúp nó. Nó bèn đánh úp châu-thành, giết Tượng-Cổ. Nhà vua hạ chiếu xá tội Thanh và cho làm Thứ-sử Quỳnh-châu. Lại cho Quế-Trọng-Vũ sang làm Đô-hộ. Thanh cự mạng nhà vua. Trọng-Vũ dụ dần từng kẻ tù-trưởng, rồi đánh giết Thanh và chu di cả họ nó ». Và chua: « Tượng-Cổ là con Lý-Cao, năm 14 hiệu Nguyên-Hòa sang làm Đô-hộ An-Nam. » — Hoàng-động: Đường-thư chép: « Dân Mán cõi Tây có dòng họ Hoàng, ở động Hoàng-Đăng, liền với đất Nam-Chiếu, gọi là Mán Hoàng-động. Sang đánh 18 châu thuộc Quế quản (quản cũng như phủ), đến đâu đốt, phá đấy. Người bên Đường gọi là giặc vàng (Hoàng tặc). Kịp khi quân ở phủ Đô-hộ làm loạn, chúng giúp Dương-Thanh giết Tượng-cổ.» — Quỳnh châu: sách Đại-Thanh nhất-thống chí chép: « Tức là đất Châu-nhai đời Hán. Đời Đường tách ra đặt thêm Quỳnh-châu, thuộc về đạo Lĩnh-Nam ». (Hiện nay Quỳnh-châu ở trong cù lao Hải-nam).
Theo Đương thư, truyện Mã-Đổng, K.Đ.V.S. chép thêm: « Trong đời Nguyên-Hòa (không rõ năm, tháng), Mã-Tổng, (tự Nguyên-Hội, quê ở Phù-Phong) từ chức Thứ-sử Kiều-châu (thuộc đạo Giang-nam) sang làm Đô-hộ An-nam, thanh-liêm không quấy dân; dùng đạo nho giáo hóa tục ở đấy. Chính-sự tốt đẹp, dân Mường Mán đều yên nghiệp. Dựng hai đồng trụ, ghi công đức nhà Đường và để tỏ mình là dòng dõi tướng phục ba ».
