Trang:Dictionarium Anamitico-Latinum.pdf/21

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này cần phải được hiệu đính.
xiii

Bao, hæc significat, quid, nùm, quantùm, quo nempè modo, tempore, aut nam, vel quàm compositæ ; tùm interrogativè vel relativè, quàm indefinitè ponitur, limitatur cum hisce adjunctis ; v. g. quản bao, sá bao, nài bao, màng bao, quid curandum ? bao nã, quomodò ? hæc expressio ferè semper in fine phrasis collocatur. Bao nỡ, nùm patiar ? bao thuở, quo tempore ? vel quandonam ? de remoto tempore dicitur. Bao xa, quantùm longitudinis, (viarum, itineris.) Bao dài, quantùm longitudinis, (pro aliis rebus.) Bao giờ, quandonam ? vel quandò ? bao lâu, quandiù ; bao lăm, quanti pretti, vel quantùm copiæ numero non distinctæ. Bao nhiêu, quantùm numero distinctum, vel distingui facilis. Vox bao nhiêu et bấy nhiêu, sibi mutuò respondent : v. g. quantùm emisti, tantùm tibi reddam ; ngừơi đã mua bao nhiêu, thì tôi sẽ trả lại bấy nhiêu. Hæ duæ voces quandoquè promiscuè collocantur sed immeritò.

Bằng, aliquandò sumitur pro si, ut như bằng ; perindè si, dường bằng, nhược bằng, ví bằng, supposito si, supposito quod ! Aliquandò pro æqualiter seu æquè ; cũng bằng, æquè ac. Quandòque pro ex vel per, præsertim quandò ponitur cum nominibus materiæ vel instrumenti, v. g. tượng đúc bằng đồng, statua ex ære fusa. Interdùm pro quoad ; ut bằng bây giờ, quoad nunc ; bằng tính Đức Chúa trời thì chẳng hay chịu chết ; quoad naturam divinam mortem subire non potest.

Bèn, nonnunqaum sumitur pro sed ; v. g. bèn chữa chúng tôi, sed libera nos. Nonnunquàm pro statim, vel deindè, v. g. nói đều ấy đoạn bèn qua đời ; his dictis, statim vel deindè excedit è vitâ.

Bỡi, quandofque sumitur pro propter ; v. g. bỡi vì, vel vì bỡi, propter causam, seu quia. Sæpè vì subauditur ; v. g. bỡi tôi vô ý ; quia ego non attendi. Aliquando pro ex ; v. g. bỡi đâu, ex quo loco, vel undè ; bỡi đó, ex illo loco, seu indè ; bỡi đây, ex isto loco, seu ex hìnc.

Cái, pronomen est genericum quarumdam rerum manufactarum, quæ proprium pronomen non habent ; v. g. cái nhà, domus ; cái nầy, ista res. In vulgari sermone significat etiam, è contrà vel verò, autem discretivum. Sed nomina quæ proprium habent pronomen, illud postulant ante se, non vero cái, v. g. cuốn sách, liber ; chiếc chiếu, storea ; chiếc tàu, navis.

Interdùm significat vicem, vel vice, aut quod, idque in vulgari sermone tantùm ; v. g. tắm một cái, unâ vice seu semel corpus lavare ; một cái, unus ictus, vel percutere unâ vice ; cái ta sau sống lại, ai mà chẳng tin ? quis autem non credit quòd nos resurgemus ? Sæpè invenitur posita ante nomina rerum non manufactorum, quasi relativum cum suo substantivo, præsertim quandò fit sermo cu aliquâ indignatione, contemptu, aut modo turgido : v. g. cái ngừơi, homo ; cái lời, verbum ; cái thân tôi, conditio mea. Attamen hoc pronomen sicut alia prnomina, omitti nunquam potest si præponantur nomina numeralia, một, hai, ba, bốn, &c. Vide Một.

Càng, , subauditur hơn, idest plus aut magis, v. g. đặng làm vậy thì càng báu, si posset ità esse, eò magis pretiosum seu eò melius ; nonnunquam hơn exprimitur, v. g. càng báu hơn.

Càng, bis posita antè unum quodque verbum aut adjectivum prior quò, posterior autem æquivalet : v. g. bệnh càng uống thuốc thì càng nặng, morbus quò plus bibitur medicina, eò magis gravescit. Càng phạm tội thì càng xa nước thiên đàng ; quo plus quis peccat eò magis distat à regno cælorum ; hơn bis sic subaudita non in primo, sed in secundo membro potest exprimi, licet minùs benè ; ut càng xa nước thiên đàng hơn.

Cha, cha, cha, interjectio est indignantis, aut admirantis, ah ! aha ! heu ! papæ ! sed propter ejusmodi affectum quandofque prnonunciatur, cha chả.

Chăng, hæc in fine phrasis posita sumitur pro ne, non, an, seu si interrogativa, negativa, aut indefinita ; v. g. anh có biết nó chăng ? tu frater cognoscis ne illum ? vel an cognocis ? hoặc là Đức Chúa trời có thương đến ta chăng ? an si fortè Deus erga nos misericordiam habeat ? phải giữ kẻo mất đi chăng ? oportet servare ut non pereat. Chẳng, non, minimè ; v. g. chẳng vậy, vel nếu chẳng vậy ; si non sic seu alioquin ; chẳng qua là, non aliter quam, seu non nisi ; chẳng phải ? non ne ? significat etiam non necesse, non ità, non quòd, non essentialiter, non ipsisiumus. Chi, hæc post verba aut nomina posita, idem est ac qui, quæ quod, vel aliquis, &c. sumitur cùm interrogativè, indefinitè, cùm relativè, idque ad res, rarò ad personas nisi per contemptum ; v. g. lo chi, quid ti-