mendum ? hề chi, quid pertinet ? cớ chi, quæ causa ? quâ causâ ? thế chi, quomodò ? qui modus ? việc chi, quid operis, quod opus ?
Quandò posita est ante verbum, tunc significat nùm vel quomodò, vel non ; ut, chi đặng. quomodò possum, es, est, &c. Chi dám, num audeo, es, est, &c. vel quomodò audeo. Chi sờn, non despondere animum. Cum chẳng vel aliquid negativi in initio, chi verò in fine alicujus membri ponitur, verbo aliquo interjecto, ambæ æquivalent voci nihil, vel prior non minimè, posterior quidquam significat ; v. g. chẳng quản chi, nihil curare. Chẳng hề chi, nihil refert. Không sợ chi, non timere quidquam ; phải chi, quòd si. Hèn chi, nimirùm, seu non mirum cur ; cam hèn chi (idem) seu quò circà. Huống chi, quantò magis, vel quantò minùs ; phương chi, (idem.) Chớ chi, utinam. Gì, idem est ac Chi, una pro aliâ poni potest, chi tamen est urbanior, et paulò elatior, gì verò subhumilis. V. Nào.
Chí, usque ; chí nhẫn, usque ad.
Chỉn, hæc particula est parùm nota litteratis, aliquandò sumitur pro solummodò, aliquandò pro sed ; chỉn thật, reverà, certè.
Chiếc, cum hæc significet impar, factum est ut accipiatur pro pronomine proprio quibusdam rebus seorsim sumptis ; v. g. chiếc đũa, bacillus ad manducandam orizam. Chiếc ghe, cymba ; chiếc nệm, stratum.
Cho, modo sumitur loco pro, v. g. cầu cho chúng tôi, ora pro nobis. Modò signum est dativi significantis commodum aut incommodum ; v. g. Đức Chúa trời xuống cho thiên hạ nhiều ơn, Deus demittit, seu infundit mundo multas gratias. Persona cui obvenit commodum aut incommodum sæpè non exprimitur ; v. g. Đức Chúa trời xuống cho nhiều ơn, Deus multas infundit gratias illi quorum fuit supra mentio ; quandòque inter activum verbum et ejus casum personalem Accusativo correspondentem, ponitur hæc particula, v. g. chôn cho kẻ chết, quasi dicatur, sepelire idque in commoditatem mortuorum ; phán xét cho kẻ sống cùng kẻ chết, judicare idque in commoditatem aut incomoditatem vivorum et mortuorum. Modò pro ut finali aut adjunctiva ponitur ; v. g. hầu cho thấy mặt, ut postea videam as, at, faciem ; cho đến đỗi, usquè adeò ut. Cho nên, fit ut. Cho nên, corruptè intelligunt pro ideò ; cho nên nỗi, causa (est cur) fit ut. Cho hay, (quod accidit) ut sciamus, atis &c. Cho kẻo ; ut non. Cho đặng, vel đặng cho, cho được, vel được cho ; ut possim, is, &c. cho đặng, aut cho được, sæpiùs significat, ut absolutè possim, is, &c. præsertìm cum verbum desiderii priùs exprimatur, aut subaudiatur ; v. g. muốn giết nó cho đặng, vult ut possit absolutè illum occidere. Nó nguyền làm đều ấy cho được, ille in voto habet ut possit absolutè rem illam perpetrare. Modò pro esto concedentis ; v. g. nói làm vậy cũng cho đi, esto quod etiam sic dicas. Cho hifc posita potest resolvi per verbum concedo. Modò pro usquè, nempè, usque finem aut terminum aliquem, aut usque unum omnes ; v. g. giết cho hết, occidere usquè omnes, seu occidere omnes usque ad unum ; làm cho cùng việc, facere usque ad finem operis. Subauditur particula đến id est ad, quæ sæpiùs exprimitur ; v. g. giết cho đến hết ; khảo cho đến tội, torquere usque ad meritum culpæ.
Hæc anteposita adjectivo illud vertit in adverbium, quandò vel præcedit verbum mandandi, præcipiendi ; v. g. lệnh dạy đánh cho mạnh, Rex præcipit pugnare vel percutere fortiter ; vel verbum æquivalenter in modo imperativo positum ; v. g. hãy đi cho mau, vade festinanter ; vel verbum necessitatem importans ; v. g. phải ở cho khiêm nhường, oportet se gerere humiliter ; vel verbum aut particula conditionata, v. g. bằng chẳng trở lại cho kíp, si non convertitur celeriter ; ai xưng tội chịu lễ cho nên thì đặng phép đại xá, qui confessus communicat dignè consequitur indulgentiam plenariam ; vel verbum desiderii, v. g. tôi muốn thức dậy cho sớm, volo è somno surgere maturè ; vel verbum petitionis, v. g. xin chúa phù hộ cho cha đi đàng sá cho bình yên, rogo Deum protegere patrem ut faciat iter pacificè ; vel verbum aut aliqua dictio prohibitiva ; v. g. ma qủi ngăn trở kẻo ta ăn năn tội cho nên, diabolus impedit nos ne ritè conteramur de peccatis nostris ; vel particula mà aut cho significans finem aut adjunctum ; v. g. sắm lễ vật mà cưới cho rồi, comparare munera ut absoulutè seu completè celebret nuptias ; xin Đức mẹ giúp tôi cho xưng tội cho nên, rogo te sancta mater adjuvare me ut confitear peccata mea legitimè ; vel particula negativa ; v. g. chẳng nói cho rõ, ille non loquitur clarè ; vel particula interrogativa subsequitur ; có học hành cho siêng năng chăng ? studet ne diligenter ? Aut aliquid
