Lại mới đây có một nhà nho bị tòa-an sử là đã âm-mưu đánh lại nước Pháp và đã là vai chủ-động trong việc ám-sát mấy viên quan võ Pháp, thì cũng được Chính-phủ bảo-hộ ân-xá cho về xứ-sở ở. Năm mươi năm về trước, nếu một việc như thế xẩy ra, theo luật An-nam thì ông nhà nho ấy cùng gia-quyến bị xử-tử cả. Về việc này, người An-nam nhờ được cái thuần-phong của Âu-châu vậy.
Ngày nay trong phong-tục ở dân-chúng hãy còn nhiều tục thô-kệch lắm, nhờ về cái ảnh-hưởng của tư-tưởng Âu-châu mà những tục này cũng mất dần đi. Vì vậy nên sự ngoại-tình cũng không bị trừng-phạt một cách độc-ác như ngày xưa. Nhiều sự độc-ác sinh ra là vì sự tin dị-đoan, ví như việc không dám cứu một người bị nạn chết đuối. Những sự độc-ác này nay đã tiêu-diệt đi nhiều, là vì người Tây cho là một cái gương rất xấu. Như về tháng năm năm 1926 những nhựt-trình đã đăng tin rằng mấy người lính An-nam ở Lạng-sơn đã nhảy xuống sông hết sức cứu một người sắp bị chết đuối.
Sự vất bỏ những đứa hài-nhi yếu-ớt hay là hình-dạng xấu-xa thì nay rất là hiếm có.
Phong-tục người An-nam tuy có vài việc người phương Tây lấy làm không ưng ý, nhưng cũng còn nhiều việc khác tỏ ra rằng người An-nam có một nền văn-minh hoàn-hảo vậy. Người Tây rất lấy làm tiếc là thấy những cái mỹ-tục ấy cứ mất dần đi.
Dân-tộc Anh-đô-nê-diên.
Trong những dân-tộc Anh-đô-nê-diên ở về phía Nam cứ Trung-kỳ thì có người Mọi là tính-chất khác hẳn. Dân Mọi rất là rã-man, làng nọ đánh nhau với làng kia rất là kịch-liệt, và họ cướp người làm nô-lệ một cách rất gớm ghê. Khi người Pháp đến đô-hộ thì mới trị hết được những tục mọi-rợ ấy.
Trong xứ vốn hoang-vu, nhân-dân lại có tính ghen-ghét độc-ác, nên làm chậm cái công-phu khai-hóa của người Pháp. Cái công-phu ấy ngày nay đã tiến-bộ rất nhanh. Có nhiều quan cai-trị, nhiều ông cố đạo và nhiều viên quan võ Pháp có lòng đại-độ, đã liều mình làm cho những dân-tộc ấy ra ngoài chốn rã-man.
Người Pháp trong bốn mươi năm đã hết sức tìm cách để am-hiểu dân-tình và tìm cách trị-an. Công việc tuy chậm-chạp và khó-khăn những đã vẽ thành đường, ngày nay ta chỉ mất công hái quả. Những cái quả này rất là đẹp-đẽ, vì trong sự hái quả này vừa là nghĩa-vụ phải làm, vừa là tình nhân-loại bắt buộc, lại thêm có cả lợi-lộc nữa. Bọn thực-dân đã để tâm chú ý đến những vùng đất phì-nhiêu này. Công việc mở mang đường lối và sự trồng-giọt của bọn thực-dân ở miền này cũng
