Ta thử vào trong các nhà trong một làng thì ta thấy nhân-dân ăn mặc có vẻ nhã-quan hơn trước nhiều. Đến đêm dân-chúng thắp đèn dầu tây sáng sủa nên không sợ hãi như xưa. Trong các cửa hàng thấy có bán các thứ vải, hàng tơ lụa và các thứ đồ hữu-ích của người Âu-châu làm hay là của kỹ-nghệ người bản-xứ chế-tạo ra. Những thợ-thuyền cũng có đủ đồ làm hơn trước nhiều.
Ở các nơi tỉnh-thành lớn, chỉ trong khoảng mười hai năm nay, có một sự thay đổi lạ lùng. Như một ngôi hàng nhỏ kia, một người hiền-phụ ngồi bán hàng, giá hàng tổng-cộng lại được độ mười lăm hay hai mươi đồng, thì nay có một cửa hàng có đủ các đồ hàng như một hiệu khách, thay cho cái ngôi hàng nhỏ ấy. Chỗ này thì cửa hàng giầy, nhiều phu-nhân người Pháp sang-trọng cũng vào thuê đóng, chỗ kia thì hàng bán bánh ngọt, hàng bán thịt bò, hàng bán tạp-hóa. Người ta thấy ở những nơi đô-hội này biết bao là những hiệu cao-lâu đẹp đẽ, những nhà khách-sạn, những xưởng ô-tô và nhiều cửa hàng rất to như cửa hàng Vũ-văn-An ở Hà-nội, những nhà máy rất quan-trọng và những xưởng thợ của người An-nam. Xe cao-su chắc-chắn thay cho xe gỗ tồi-tàn, nhiều nhà An-nam có cả xe ô-tô nữa. Những người phong-lưu bản-xứ ở những nhà làm theo kiểu Âu-châu, hàng năm ở Hà-nội và ở Sài-gòn xây thêm ra rất nhiều.
Những người làm công trước ở những cái nhà lá nay có những cái nhà gạch cao ráo. Những sở máy đèn điện, sở máy nước, nhà máy nước đá, nhà máy rượu bia, nay có nhiều khách An-nam hơn khách Tây và khách Tàu. Sau hết xem như sau này thì biết việc buôn-bán của người An-nam tiến-bộ lạ lùng. Những thương-gia An-nam thường buôn-bán trực-tiếp[1] với những cửa hàng bên Pháp và thường vay tiền ở các nhà băng.
Biết bao nhiêu những trường tiểu-học, trung-học dựng lên và những trẻ con nhà nghèo cũng có thể mua những sách học vừa sách quốc-ngữ, vừa sách chữ tây soạn riêng cho cõi Đông-Dương.
Những cuộc tiêu-khiển cũng thêm ra nhiều. Những hội ở các làng vẫn linh-đình như trước, nhưng lại có nhiều trò vui khác thêm vào. Những tỉnh thành lớn có nhiều nhà chớp-ảnh và nhiều nhà hát An-nam, rộng rãi và cách trang hoàng rất là lịch-sự. Những cuộc thể-thao thật là một sự tiêu-khiển rất tốt và được công-chúng hoan-nghênh, nào đá bóng, nào đánh tăng-nít (tennis), nào thi xe đạp, nào thi chạy chân không. Việc thể-dục được tiến-bộ rất nhiều và đã lan rất rộng trong nhân-dân bản-xứ. Ông nhà nho xanh xao, gầy gò lưng khom, mắt lõm đeo đôi kính tướng, móng tay dài thì nay không ai khen đẹp nữa rồi. Câu tục ngữ Pháp: « Cái trí minh-mẫn trong cái thân-thể tráng-kiện » nay thành ra câu tục ngữ An-nam.
- ▲ Buôn bán trực tiêp = buôn bán ngay với, không phải mua lại người khác.
