thu, đêm đông đèn biếc, thời lại mượn tờ giấy trắng, giọt mực đen, chiếc tem đỏ, để tả tấm gan vàng, mà đưa người mắt xanh. Bể lòng lai-láng mông-mênh, dậm ngàn nước cũ năm canh ngọn trào! Nay muốn vì cố-nhân khuyên giải một đôi lời, trước hết muốn cho cảm-tình của cố-nhân dễ truyền nhiệt như loài kim thiết. Kể từ ngày được tiếp mày-chi ở công-viên đến nay, một hai yêu đang, nghìn vạn chân-trọng. Nhưng trong khi cố-nhân ở New-York, tôi có xem lại bộ Tứ-thư, đến câu 沉 潛 剛 毅 足 以 有 爲 也 (trầm, tiềm, cương, nghị, túc dĩ hữu vi giã)[1] và xem thấy một câu nói của ông Gia-cát-Lượng rằng: 寧 靜 足 以 致 遠 (ninh tĩnh túc dĩ trí viễn)[2], thời biết con người ta ở đời, gánh vác được một việc to nhớn, theo đuổi được một đích xa thẳm, là tất phải có mấy đức ấy ở trong mình; mà xem như cố-nhân ta thật thiếu kém. Cố-nhân nay đã là một người có học-vấn, thời phải nên biết rằng: văn-chương có trọng-giá, không phải là một sự chơi riêng trong ý-thú, không phải là một sự đua vui trong phẩm-bình, mà phải có bóng mây hơi nước đến dân-xã. Cố-nhân nay đã là một người có tư-tưởng, càng phải nên biết rằng: một tấm thân người nam-nhi, không phải là của riêng một mình mình; mà là của nước tổ Hồng-Lạc hơn 4000 năm, của nhà nước Bảo-hộ đã 50 năm, của xã-hội 25 triệu người, của giang sơn 34 vạn lý[3]. Nghĩ cho thực cũng nên nhường, hai vai gánh nặng con đường thời xa! Xem như một tập vận-văn của Cố-nhân đưa tôi trước, đầu đề bài (Muốn làm thằng cuội), là vì nhân tư-tưởng chán đời mà sinh ra làm văn; nhưng lại có một câu (Dậm đò)
- ▲ Trầm là không nông-nổi, tiềm là không bộc-lộ, cương là các vật ngoài không đè nén lay đổ được, nghị là không ngã lòng. Có mấy đức ấy thời đủ làm được công-việc hay.
- ▲ Ninh là thường yên-thư, tĩnh là tự tĩnh-mịch. Có thế mới đủ đến được đường lối xa.
- ▲ Lý, mỗi nước mỗi khác. Ta trước vẫn tính theo lý Tàu, nhưng cũng là một cách hồ-đồ. Từ có Bảo-hộ, lại tính theo kilomètres. Nay cứ số lý nói ở trong thư này, hợp với số kilomètres carrés cộng cả 3 kỳ, thời hoặc lấy kilom. c. làm một lý. Nếu như thế cũng tiện.
