TIỂU-THUYẾT
GIỌT MÁU CHUNG TÌNH
HỒI THỨ NHỨT
Thành Bình-định thuật sơ sự tích
Võ-đông-Sơ lước dậm quang-hà
Trong lúc lữa hạ vừa tàng, gió thu đổ lá, kìa xóng róng một đám rừng thung cụm liễu, cây đứng xơ rơ, trợn mắ trơ trơ, dường như giận cái phong-cãnh tiêu điều, mà phai màu xũ lá. Nọ một giãy trường-san vọi vọi, nằm dọc theo mé biễn Đông-dương, dơ sóng phơi sường mà thiêm thiếp yêm liềm ở dưới trời nam, dường như buồn thảm cái thời tiết đổi dời, nên không động dạng.
Còn phía Đông-nam một giãy, thì cỏ hoa lúp xúp, mấy tòa cữa hoạn nhà quan; day mắt ngó ngan, thì thấy một giãy đồn quân trại lính; ấy là một cãnh Tĩnh-thành Bình-định đẹp thay thủy tú san kỳ. Còn nhắm lại cãnh Tây-bắc phía sau, thấy chớn chỡ non cao, sờ sờ một cái Cổ-Tháp của nước Chiêm-thành khi xưa, đã thuộc về Việt-nam ta chiếm cứ, tuy là lờ mờ bụi đóng rêu phong; nhưng cũng còn trơ trơ một tòa tháp nguy nga nên gộp đá.
Vậy nên xưa những đứng thi nhơn danh sỉ đi ngan qua xứ nầy, thấy cái cãnh tình sự nghiệp của nước Chiêm-thành đã tiêu điều, duy còn cái tháp nầy trãi qua chẳng biết bao nhiêu gió táp mưa sa, thỏ tà ác lặng, thì cám cảnh mà làm câu thi như vầy.
Đa thiểu phiền ba vân cọng khứ,
Duy dư tiền tháp lão càng khôn.
(Nghĩa là: chốn phiền-ba-thị tứ của nước Chiêm-thành (tục kêu là Chàm) đã theo mây gió mà tang-tành, duy còn một cái tháp tiên nầy kình với lảo càng khôn mà đứng trơ trơ lên bàn-thạch.)
Đó rồi ngó qua phía trên, thì thấy trong đám rừng hoang cỏ rậm, lấy cây làm gát, bẻ lá che chòi, đặng mà đục nắng trốn mưa, ấy là rải-rác ít nhà con mọi.
