nhập cảng từ phương xa, để reo rắc trong dân gian và lôi cuốn quốc dân tới điêu tàn tiêu diệt. Nhưng may thay, ảnh hưởng của tà thuyết đó, bất quá chỉ lướt qua dân tộc như mưa nguồn rốc núi không thể thấm nhuần đến nền tảng sắt đá của tinh thần cố hữu Việt-Nam là kết tinh của kỷ cương, đạo đức, tập quán, lịch sử mà cụ đã dầy công giảng cứu, cổ võ thiết tha hay chấn hưng bổ khuyết. Còn tin thần đó, thì nước Việt-Nam còn, và ngoại thuyết, dẫu hoành hành chốc lát, rồi cũng tiêu tan thất bại.
Bao năm Cụ vẫn đinh ninh rằng tâm trí Cụ dành riêng cho công cuộc chiến đấu tinh thần, cũng đủ trọn một đời người. Nhưng phong ba nổi dậy. Thái Bình Dương tràn tới Việt Nam khiến con thuyền tổ quốc bấp bênh gẫy lái lênh đênh giữa hai luồng gió lốc Đông Tây. Quốc gia nguy vong sất phu hữu trách, huống chi một bực tài đức như Cụ nên buộc lòng Cụ phải tạm rời kinh sử, tay không tấc sắt, đem tấc thành gánh vác non sông. Song cuồng phong lôi cuốn, loạn trào mạnh quá sức người, quốc vận chưa chiều lòng quốc sĩ. Cụ lại phiêu nhiên thoái an với tất cả sự điềm tĩnh của tiên hiền thuở trước, và lại nối duyên với sử sách văn chương. Lập trường chính trị của Cụ đã đem lại cho Cụ nhiều sự đe dọa, song đe dọa nào lấy được son sắt chân nho; uy tín của Cụ cũng đưa lại
