Trang:Nho giáo 4 Trần Trọng Kim.pdf/117

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Có vấn đề khi hiệu đính trang này.

115
NHO-GIÁO


nhân-dục phóng tứ mà thiên-lý mất, cái học minh-đức, thân-dân bèn đại loạn ở trong thiên-hạ. Vốn đời xưa cũng có người muốn sáng cái đức sáng, nhưng không biết chỉ ư chí-thiện mà đem lòng tư dong-ruổi ở chỗ quá cao, đến nỗi sai lầm về sự hư-võng không-tịch, mà không ích lợi gì cho nhà, nước, thiên-hạ, thế là cái lưu phái của Phật và Lão vậy. Cũng có người muốn thân-dân, nhưng không biết chỉ ư chí-thiện, mà đem cái tư-tâm đắm đuối chỗ hèn thấp nhỏ mọn, đến nỗi sai lầm về sự quyền mưu, trí thuật, mà mất cả cái lòng thành-thực nhân yêu thương xót, thế là cái tụi công-lợi của Ngũ-Bá vậy. Chỉ ư chí-thiện đối với minh-đức thân-dân cũng như qui củ đối với vuông tròn, xích đạc đối với dài ngắn, quyền hành đối với nặng nhẹ. Vuông tròn mà không có qui củ thì không có khuôn; dài ngắn mà không có xích đạc, thì không có ngữ; nặng nhẹ mà không có quyền hành, thì không có mực; minh-đức thân-dân mà không chỉ ư chí-thiện, thì không có gốc »

— « Tri chỉ nhi hậu hữu định, định nhi hậu năng tĩnh, tĩnh nhi hậu năng an, an nhi hậu năng lự, lự nhi hậu năng đắc » là nghĩa thế nào? »

— « Chỉ vì người ta không biết chí-thiện vốn ở tâm ta, mà lại cầu ở ngoài, cho là sự