Trang:Nho giáo 4 Trần Trọng Kim.pdf/211

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

209
NHO-GIÁO


để bàn cái nghĩa lý triết-học. Ông cho các sách của ông làm ra, có sách này là hơn cả. Ông thường nói rằng: « Cái công trước-thuật lớn trong bình sinh của ta, thì có sách Mạnh-tử tự nghĩa sớ chứng là đệ nhất.»

Đại lược, ông đổ lỗi cho Tống-nho làm hại thiên-hạ vì lẽ phân ra thiên-lý và nhân-dục. Ông nói rằng: « Từ Tống-nho lập ra sự biện-luận về lý và dục, bảo rằng điều gì không phải là lý tất là dục, điều gì không phải là dục tất là lý. Bởi thế mới cho sự đói rét kêu gào, trai gái ai oán, sắp chết mong sống của người ta là nhân-dục, rồi bảo cái bản-nhiên của thiên-lý có luôn trong tâm, tất phải tuyệt hết cả sự cảm-xúc của tình-dục. Đến khi ứng sự may ra mà trúng, thì cứ thế mà yên, chứ không phải thể sát sự tình gì nữa. Nếu không may mà sự tình chưa rõ, thì cứ cố-chấp cái ý-kiến của mình mà làm, tự tin nó là thiên-lý, không phải nhân-dục, thành ra việc nhỏ thì làm hại cho một người, việc lớn thì làm hại cho cả thiên-hạ quốc-gia.»

Ông cho cái mà đời sau gọi là lý, là cái ý-kiến của từng người, chứ thực thì có tình và dục mà thôi. Ông tìm trong các Kinh Truyện lấy chứng mà bác cái học của Tống-nho: « Sách Lễ-ký nói rằng: « Ẩm-thực nam nữ, nhân chi đại dục tồn yên ». Thánh-nhân trị thiên-hạ, thể cái tình của dân, thỏa cái dục