Bước tới nội dung

Trang:Nho giáo 4 Trần Trọng Kim.pdf/232

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

230
NHO-GIÁO


những người theo cái học của ông, không bị cái lưu-tệ về sự giảng học.

Sách của ông mà có ảnh-hưởng đến sự tư-tưởng đời nay là bộ: Minh di đãi-phóng lục 明 夷 待 訪 錄. Trong sách ấy, ông bàn về đạo làm vua, làm tôi cùng những pháp-luật, học-hiệu, điển-chế, binh-chế, tài-kế v. v... Đại lược là ông lấy vương đạo mà giải-quyết những vấn-đề ấy. Cố Đình-lâm xem sách ấy nói rằng: « Thiên-hạ chưa tầng không có người. Cái đạo của bách vương đã hư hỏng đi, có thể lại khởi phục lên được, và cái thịnh trị của Tam-Đại, có thể dần dần lại hoàn lại được.» Sách ấy thật là bổ ích cho sự học của ta vậy,

Bàn về cái đạo làm vua, Hoàng Lê-châu nói rằng: « Lúc nhân dân sơ sinh, người nào cũng tự tư, tự lợi, trong thiên-hạ có cái công-lợi không ai hưng khởi lên; có cái công-hại không ai trừ khử đi. Đến khi có người ra đời, không lấy cái lợi của mình làm lợi, mà khiến cả thiên-hạ đều được lợi chung, không lấy sự hại của mình làm hại, mà khiến cả thiên-hạ đều được khỏi cái hại. Ấy là sự cần-lao của người ấy gấp nghìn gấp vạn sự cần-lao của người trong thiên-hạ. Chịu cái cần-lao gấp nghìn gấp vạn mà mình không được hưởng cái lợi, cái tình của người trong thiên-hạ ắt là không ai