Trang:Nho giáo 4 Trần Trọng Kim.pdf/25

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

23
NHO-GIÁO


thường bảo những kẻ học-giả rằng: « Học phải lấy thánh-nhân làm tiêu-chuẩn, song phải hiểu rõ cái tâm của thánh-nhân, thì rồi mới học được. Cái việc của thánh-nhân và cái tâm của thánh-nhân có đủ ở trong Tứ-thư, mà cái nghĩa trong Tứ-thư là Chu-tử đã nói đủ cả rồi; lời thì giản ước mà nghĩa thì rộng. Lẽ nào độc-giả có thể lấy cái tâm cho là dễ mà tìm được cái học ấy hay sao.? »

Ông bình sinh phẩm hạnh tự lập rất nghiêm. Cái bản chí rất thanh đạm, lấy đạo làm vui, không để sự phú quí làm lụy được cái tâm, không vì công danh làm lụy được cái chí của mình. Đối với sự ứng thế thì không nệ cổ mà cũng không a-dua theo thói đời. Ông tìm cách ẩn náu dấu vết, vào ở trong núi Hoa-sơn, kẻ sĩ ở bốn phương không quản xa trăm dặm, đến xin học rất nhiều.

Ông dạy người thì lấy bụng chí thành, dạy đủ lẽ trong lẽ ngoài, lấy việc khải-phát cái tâm thuật và biến hóa cái khí-chất của người ta làm gốc, lấy sự chuộng được ở mình, chẳng cầu người ta biết, làm then chốt cho sự tu-thân; lấy sự phân-biệt điều nghĩa điều lợi, làm phép xử sự. Ông giảng-luận, nghiên-cứu, suốt ngày không mỏi, mà nhất thiết không dạy người ta lối văn-chương khoa-cử.