Trang:Nho giao 1.pdf/171

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

175
NHO-GIÁO


học để hiểu rõ cái đạo. » (Luận-ngữ: Tử-Trương, XIV). Người ta học có hiểu tới đạo, thì mới biết cách thao-thủ, để có cái phẩm-giá đạo đức hơn người thường.

Sự học của quân-tử sở chủ ở điều gì? Khổng-tử dạy người ta phải giữ cái tâm cho trung-chính và việc làm cho thành-thực, để sự biết và việc làm hợp làm một, trong ngoài không có hai. Ngài nói rằng: « Quân-tử tiến đức tu nghiệp. Trung tín, sở dĩ tiến đức giã; tu từ, lập kỳ thành, sở dĩ cư nghiệp giã. Tri chí chí chi, khả dữ cơ giã; tri chung chung chi, khả dữ tồn nghĩa giã 君 子 進 德 修 業.忠 信,所 以 進 德 也修 辭,立 其 誠,所 以 居 業 也.知 至 至 之,可 與 幾 也;知 終 終 之,可 與 存 義 也: Quân-tử tiến đức tu nghiệp. Trung tín là để tiến đức; tu tỉnh ngôn từ, lập cái thành-thực của mình, là để giữ vững cái nghiệp vậy. Biết chỗ đến mà đến chỗ ấy, là có thể gần cái đức; biết chỗ cuối cùng mà suốt đời giữ vững là có thể giữ cho còn cái nghĩa vậy. » (Dịch: Văn-ngôn truyện). Lời ấy thật là quan-trọng, chư nho thường cho là sự trí tri, thành ý, chính tâm, tu thân, đều căn-bản ở đó vậy. Trung tín chủ ở tâm; tu từ, lập kỳ thành chủ ở sự thực-hành. Tri chí chí chi là việc tiến đức, tức là trí tri; tri chung chung chi là việc tu nghiệp, tức là lực-hành. Tri chí là biết cái chỗ đến