Trang:Nho giao 1.pdf/209

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

213
NHO-GIÁO


Khổng-tử có dạy phải vô-cải, như Ngài nói rằng: « Phụ tại quan kỳ chí, phụ một quan kỳ hành, tam niên vô cải ư phụ chi đạo, khả vị hiếu hỹ 父 在 觀 其 志,父 沒 觀 其 行,三 年 無 改 於 父 之 道,可 謂 孝 矣: Cha còn thì phải xem cái chí của cha, cha mất rồi phải xem việc làm của cha, ba năm không đổi cái đạo của cha, khả gọi là hiếu vậy. » (Luận-ngữ: Học-nhi, I). Lúc cha còn thì xem cái chí của cha, để có điều gì phải thì theo và có điều gì trái thì can. Việc cha đã làm mà có nên thay đổi, thì đợi hết ba năm tang-chế rồi hãy thay đổi, trước là để tỏ lòng bất-nhẫn của người hiếu-tử, sau là khi làm việc thay đổi như vậy, cần phải kính-cẩn thận-trọng. Nghĩa hai chữ vô-cải là thế, và có theo cái nghĩa ấy thì mới thích-hợp với lẽ trung.

Khổng-tử dạy hiếu, nhưng bao giờ cũng dạy phải giữ đạo trung-dung. Một hôm Diệp-công bảo Khổng-tử rằng: « Ngô đảng hữu trực cung giả, kỳ phụ nhương dương, nhi tử chứng chi 吾 黨 有 直 躬 者,其 父 攘 羊,而 子 證 之: Xóm chúng tôi có người cứ lấy cái thẳng mà khiến mình; cha đi ăn trộm dê, mà con đi làm chứng. Ngài nói rằng: « Ngô đảng chi trực giả dị ư thị, phụ vị tử ẩn, tử