Trang:Nho giao 1.pdf/210

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

214
NHO-GIÁO


vị phụ ẩn, trực tại kỳ trung hỹ 吾 黨 之 直 者 異 於 是,父 爲 子 隱,子 爲 父 隱,直 在 其 中 矣: Người thẳng xóm chúng tôi thì khác thế: Cha che-chở cho con, con che-chở cho cha, cái trực ở trong đó vậy. » (Luận-ngữ: Tử-Lộ, XIII), Lời ấy thật là ôn-hòa, trung-dung, rất thích-hợp với đạo làm người.

Khổng-giáo vốn không phải thuần là một tôn-giáo, vì không có định ra sự thờ-cúng một vị thần nào. Song lấy sự thờ cha mẹ và tổ tiên làm rất tôn-trọng. Khổng-tử cho sự thờ cha mẹ rất hiếu là: « Kính kỳ sở tôn, ái kỳ sở thân, sự tử như sự sinh, sự vong như sự tồn, hiếu chi chí giã 敬 其 所 尊,愛 其 所 親,事 死 如 事 生,事 亡 如 事 存,孝 之 至 也: Kính những người cha mẹ đã tôn-trọng, yêu những người cha mẹ đã yêu-mến, thờ cha mẹ lúc chết rồi cũng như lúc còn sống, lúc mất rồi cũng như lúc hãi còn, ấy là hiếu đến rất mực vậy. » (Trung-dung). Theo cái ý-chỉ ấy, thì sự thờ cha mẹ có cái thái-độ tựa như một tôn-giáo. Huống chi lại nói cách con thờ cha mẹ phải: « Thính ư vô thanh, thị ư vô hình 聽 於 無 聲,視 於 無 形: Nghe thấy ở chỗ không có tiếng, trông thấy ở chỗ không có hình. » (Lễ-ký: Khúc-lễ thượng, I). Nghĩa là phải chuyên-tâm trí-ý mà thờ cha mẹ, lúc nào cũng tưởng-tượng như trông thấy cha mẹ ngồi trước mặt, và