Trang:Nho giao 1.pdf/214

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

218
NHO-GIÁO


sinh hóa. Bởi vậy mới nói rằng: « Thiên cao địa hạ, vạn vật tán thù, nhi lễ chế hành hỹ. Lưu nhi bất tức, hợp đồng nhi hóa, nhi nhạc hưng yên 天 高 地 下,萬 物 散 殊,而 禮 制 行 矣.流 而 不 息,合 同 而 化,而 樂 興 焉: Trời cao đất thấp, muôn vật khác nhau, cho nên thánh-nhân mới nhân đó mà định ra lễ chế, để phân tôn ti trật tự. Trời đất và vạn vật lưu-hành không nghỉ, rồi hội-hợp khí tính cho điều-hòa, để hợp đức mà sinh dục, thế mới thành ra có nhạc vậy. » (Lễ-ký: Nhạc-ký, XIX),

Cái căn-nguyên lễ nhạc cao xa như thế, cho nên mới có cái giá-trị tôn quí, mà thánh hiền đời trước đều lấy làm cơ-bản để dạy người và trị thiên-hạ, khiến người ta cư-xử, hành-động cho hợp nhân đạo. Bởi vậy mới nói rằng: « Tiên-vương chi chế lễ nhạc giã, phi dĩ cực khẩu phúc nhĩ mục chi dục giã, tương dĩ giao dân bình hiếu ố, nhi phản nhân đạo chi chính giã 先 王 之 制 禮 樂 也,非 以 极 口 腹 耳 目 之 欲 也,將 以 教 民 平 好 惡,而 反 人 道 之 正 也: Tiên-vương chế ra lễ nhạc, không phải là để làm cho cùng-cực cái dục của miệng bụng tai mắt, nhưng để khiến dân giữ lòng hiếu ố cho vừa phải, mà sửa lại cái đạo làm người cho chính vậy. » (Lễ-ký: Nhạc-ký, XIX). Vậy nay bàn đến lễ và nhạc,