Trang:Nho giao 1.pdf/241

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

245
NHO-GIÁO


Việc chính-trị là việc khó, người có cái trách-nhiệm trị nước trị dân cần phải lấy sự kinh-nghiệm làm trọng, phải xem xét cái đạo của thánh hiền đời trước là thế nào, rồi mới có thể theo mà sửa đổi mọi việc được. Vì rằng thánh hiền là bậc rất thông-minh, hiểu rõ thiên lý, đạt được nhân sự, biết lấy điều nhân nghĩa lễ trí mà trị dân trị nước. Những công việc của các bậc ấy tích-lũy đã lâu đời và đã kinh-nghiệm nhiều lần, rất có ích lợi cho nhân-chúng. Nếu ta suy xét cho kỹ, rồi cứ tuần tự theo trình-độ tiến-hóa của xã-hội mà thay đổi, cho hợp thời và thuận lý, thì chắc có thể làm cho thiên-hạ đỡ được nhiều điều khổ-não. Bởi vậy Khổng-tử rất chú ý về việc khảo-cứu những chính-trị của thánh hiền đời cổ, và suốt đời Ngài muốn đem cái đạo của Ngài mà thi-hành ra, để định rõ danh và phận, khiến cho việc chính-trị có giường mối hợp với đạo-lý. Nhưng sau Ngài thấy các vua chúa không ai dùng, Ngài mới về làm bộ sách Xuân-thu để bày tỏ cái ý-kiến của Ngài về đường chính-trị, chủ ở mấy điều là: chính danh tự, định danh phận, tôn quân quyền. Những điều ấy thuộc về cái học tâm-truyền, cho nên Ngài không nói rõ, chỉ mượn lối làm sử mà hình-dung ra. Về sau những môn-đệ Ngài, ai đã lĩnh-hội được cái vi ý của Ngài, mới đem truyền-bá ra ở đời.