Trang:Nho giao 1.pdf/247

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

251
NHO-GIÁO


Ông vua chỉ là một phần trong toàn-thể, vì có tài có đức, mà được cái địa-vị tôn-quí, để giữ cho toàn-thể được điều-hòa yên-ổn. Hễ ông vua làm điều gì trái lòng dân, tức là trái mệnh Trời. Thành thử ông vua tuy đối với Trời được thay quyền Trời, nhưng đối với dân lại phải chịu hết cả các trách-nhiệm. Mà dân thì tuy phải chịu quyền ông vua cai-trị, nhưng vẫn có cái quyền bắt vua phải theo điều lành mà làm. Vì rằng: « Thiên căng vu dân, dân chi sở dục, thiên tất tòng chi 天 矜 于 民,民 之 所 欲,天 必 從 之: Trời thương dân, dân muốn điều gì, Trời cũng theo ». (Thư: Thái-thệ thượng). Vậy muốn biết lòng Trời, thì cứ xem lòng dân: « Thiên thị tự ngã dân thị, thiên thính tự ngã dân thính 天 視 自 我 民 視,天 聽 自 我 民 聽: Trời trông thấy, tự ở dân ta trông thấy, trời nghe thấy, tự ở dân ta nghe thấy ». (Thư: Thái-thệ trung). Trời với dân là một, thì trên dưới giao-thông với nhau: « Thiên thông minh tự ngã dân thông minh, thiên minh úy tự ngã dân minh úy, đạt vu thượng hạ, kính tai hữu thổ! 天 聰 明 自 我 民 聰 明,天 明 畏 自 我 民 明 畏,達 于 上 下,敬 哉 有 土!: Cái sáng-suốt của trời, ở cái sáng-suốt của dân, sự làm cho rõ điều lành sợ điều ác của Trời, ở sự làm cho rõ điều lành sợ điều ác của dân, trên Trời dưới dân thông đạt với