Trang:Nho giao 1.pdf/253

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

257
NHO-GIÁO


Khổng-tử nói rằng: « Thượng hiếu nhân, tắc hạ chi vi nhân, tranh tiên nhân. Cố trưởng dân giả, chương chí, trinh giáo, tôn nhân, dĩ tử ái bách tính, dân trí hành kỷ, dĩ duyệt kỳ thượng hỹ 上 好 仁,則 下 之 爲 仁,爭 先 人.故 長 民 者,章 志,貞 教,尊 仁,以 子 愛 百 姓,民 致 行 己,以 說 其 上 矣: Người trên thích điều nhân, thì người dưới tranh nhau làm trước điều nhân. Cho nên người cai-quản dân phải làm cho sáng rõ sự hiếu ố của mình cho dân biết, lập cái đạo cho chính-đính để dạy dân, tôn quí điều nhân. Như thế thì dân hết lòng hết sức làm điều lành điều phải, cho đẹp lòng người trên vậy ». (Lễ-ký: Truy-y, XXXIII).

Hình chính tương tham. — Khổng-tử muốn lấy đạo-đức mà hóa người hơn là dùng hình-pháp mà trị người. Ngài nói rằng: « Đạo chi dĩ chính, tề chi dĩ hình, dân miễn nhi vô sỉ; đạo chi dĩ đức, tề chi dĩ lễ, hữu sỉ thả cách 道 之 以 政,齊 之 以 刑,民 免 而 無 恥;道 之 以 德,齊 之 以 禮,有 恥 且 格: Dùng chính-trị mà khiến, dùng hình-pháp mà tề-nhất, thì dân khỏi tội, nhưng không có lòng hổ thẹn; dùng đức mà khiến, dùng lễ mà tề-nhất, thì dân có lòng hổ thẹn, mà lại cố làm điều hay. » (Luận-ngữ: Vi-chính, II). Lời ấy nói rõ được cái ý-chỉ của Ngài về