Trang:Nho giao 2.pdf/121

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

121
NHO-GIÁO


mà biết đạo? — Rằng cái tâm. — Tâm làm thế nào mà biết? — Rằng: hư, nhất và tĩnh. Tâm chưa từng không chứa, thế mà có cái gọi là hư; tâm chưa từng không hai, thế mà có cái gọi là nhất; tâm chưa từng không động, thế mà có cái gọi là tĩnh ». (Giải-tế, XXI).

Thế nào gọi là tâm hư? « Nhân sinh nhi hữu tri, tri nhi hữu chí. Chí giã giả tàng giã. Nhiên nhi hữu sở vị hư: bất dĩ sở dĩ tàng, hại sở tương thụ, vị chi hư 人 生 而 有 知,知 而 有 志.志 也 者 藏 也.然 而 有 所 謂 虛:不 以 所 已 藏,害 所 將 受,謂 之 虛: Người sinh ra thì có cái biết, biết thì có cái nhớ. Nhớ là chứa vậy. Thế mà có cái gọi là hư: là vì không lấy cái đã chứa mà hại cái sắp chịu chứa, cho nên gọi là hư. » (Giải-tế, XX1). Tâm chứa hết cả các thứ cảm-giác. Nhưng cái chứa của tâm không như cái chứa của cái kho. Cái kho hễ chứa đầy rồi không chứa được nữa, chứ cái tâm thì đã chứa cái nọ lại chứa được cái kia, không bao giờ hết. Bởi thế lúc nào cũng có cái chứa mà vẫn là hư-không vậy, Người mà có cái tâm hư-không như thế, hễ thấy điều thiện, thì lúc nào cũng theo được, không bị ứ-trệ gì cả.

Thế nào gọi là nhất? « Tâm sinh nhi hữu tri, tri nhi hữu dị. Dị giã giả, đồng thời kiêm tri chị. Đồng thời kiêm tri chi, lưỡng giã. Nhiên nhi hữu sở vị nhất: bất dĩ phù nhất hại thử