Trang:Nho giao 2.pdf/202

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

202
NHO-GIÁO


được, và dùng phép thì theo phép của vương-giả đương thế, chứ không nên lìa bỏ mà đi tìm ở chỗ xa. Đó là cái tư-tưởng đặc-biệt của Tuân-tử về đường chính-trị vậy.

Vương bá và quyền-mưu. — Trong việc chính-trị, Tuân-tử theo cái tư-trào đương thời mà chia ra làm ba lối: một là làm vương, hai là làm bá, ba là làm mất nước. « Nghĩa lập nhi vương, tín lập nhi bá, quyền mưu lập nhi vong. Tam giả minh-chủ chi sở cẩn trạch giã, nhân-nhân chi sở vụ bạch giã 義 立 而 王,信 立 而 霸,權 謀 立 而 亡.三 者 明 主 之 所 謹 擇 也,仁 人 之 所 務 白 也: Cái nghĩa mà lập thì làm vương, cái tín mà lập thì làm bá, cái quyền-mưu mà lập thì mất. Ba lối ấy, đấng minh-chủ phải chọn kỹ, người nhân phải làm cho minh-bạch vậy» Vương-bá, XI).

1. Vương đạo. — «Đem cả nước mà hô-hào làm việc lễ nghĩa và không làm điều gì hại đến lễ nghĩa. Làm một điều bất nghĩa, giết một người không có tội mà được thiên-hạ, thì kẻ nhân-giả không làm. Cứ vững giữ lòng mình và giữ nước. Được như thế thì thật là vững chắc lắm vậy. Những người cùng với mình làm việc ấy đều là nghĩa-sĩ, những hình-pháp đem bày tỏ ra cho quốc-gia, đều là pháp nghĩa. Những điều mà nhân-chủ đã thật