Trang:Nho giao 2.pdf/234

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

234
NHO-GIÁO


hà-pháp gớm-ghê, rất thiệt-hại cho sự học-vấn và sự tiến-hóa của nhân-quần.

Xem sách Hàn-Phi-tử thì biết Nho-học đến cuối đời Chiến-quốc đã suy lắm rồi. Các học-giả chỉ giữ cái lối thủ-cựu, hơi có việc gì mới lạ, thì lấy chuyện thánh hiền đời cổ ra mà bài-bác, chứ không hiểu cái tinh-thần của đạo thánh hiền, cần phải tùy thời mà tiến-thủ. Bởi vậy mới gây thành cái vạ đốt sách và chôn nho ở đời nhà Tần vậy.

Sự đốt sách và chôn nho. — Hàn Phi sang sứ nước Tần rồi bị giam và chết ở trong ngục, vào năm 233 trước Tây-lịch kỷ-nguyên. Cách ba năm sau là năm 230 nhà Tần lấy nước Hàn, năm 228 lấy nước Triệu, năm 225 lấy nước Ngụy, năm 223 lấy nước Sở, năm 222 lấy nước Yên, năm 221 lấy nước Tề. Từ năm 221 trở đi nhà Tần nhất-thống cả thiên-hạ, bỏ cái chế-độ phong-kiến và đặt ra quận huyện, lập thành một đế-quốc trung-ương tập quyền rất mạnh.

Vua Thủy-hoàng nhà Tần bỏ hết cái chế-độ cũ, lập thành cái chính-thể mới, lấy hình-pháp mà trị thiên-hạ. Đời nhà Tần thủa ấy có 70 người bác-sĩ, số nhiều là những kẻ du-khách và biện-sĩ ở các nước chư-hầu đến. Năm 213 trước Tây-lịch, có bác-sĩ là Thuần-vu Việt tâu rằng: « Nhà Ân nhà Chu làm vua hơn một nghìn năm, phong cho con em và