Trang:Nho giao 2.pdf/31

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

31
NHO-GIÁO


thành ra sáng, yếu thành ra mạnh, tức là dần dần lên đến bậc chí-thành. Ở trong thiên-hạ duy chỉ có bậc chí-thành tức là bậc thánh, thì mới biết rõ cái tính của Trời; biết rõ cái tính của Trời, thì biết được rõ cái tính của người; biết rõ cái tính của người, thì biết được rõ cái tính của vạn vật; biết rõ cái tính của vạn vật, thì khả dĩ giúp được sự hóa dục của trời đất và có công ngang với trời đất vậy. Còn bậc thứ là bậc hiền giả, thì phải học-tập mất nhiều công-phu, mới đến được bậc chí-thành.

Tử-Tư tin cái đạo chí-thành linh-diệu như thần, cho nên ông nói rằng: « Đạo chí-thành có thể biết trước được mọi việc. Nước nhà sắp hưng-thịnh, tất có điềm lành, nước nhà sắp mất, tất có điềm dữ, những điềm ấy hiện ra ở cỏ thi, mai rùa, hoặc động ở chân tay. Khi có họa phúc sắp đến, thì điều lành cũng biết trước, điều dữ cũng biết trước. » Đạo của bậc thánh-nhân cao-diệu như thế, cho nên ông mới tán-thán rằng: « Đại tai thánh-nhân chi đạo! Dương dương hồ, phát dục vạn vật, tuấn cực ư thiên! 大 哉 聖 人 之 道!洋 洋 乎,發 育 萬 物,峻 極 於 天!: Đạo của thánh-nhân lớn vậy thay! Rộng-rãi mênh-mông, sinh nuôi muôn vật, cao sánh với trời! » Người quân-tử học đạo ấy, xét từ cái nhỏ đến cái lớn, suy từ cái mảy đến cái rõ, ở ngôi trên không kiêu, làm người dưới