Trang:Nho giao 2.pdf/55

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

55
NHO-GIÁO


thị giã. Cư nhân do nghĩa, đại-nhân chi sự bị hỹ 殺 一 無 罪,非 仁 也;非 其 有 而 取 之,非 義 也.居 惡 在?仁 是 也;路 惡 在義 是 也.居 仁 由 義,大 人 之 事 備 矣: Giết một người không có tội, không phải là nhân; không phải của mình mà lấy, không phải là nghĩa. Chỗ mình ở là đâu? là chỗ nhân; đường mình đi là đâu? là chỗ nghĩa. Ở chỗ nhân, đi theo chỗ nghĩa, như thế là việc của bậc đại-nhân đủ vậy, » (Tận-tâm, thượng).

Tồn tính, dưỡng khí và trì chí.— Tính là cái lý toàn-nhiên ở trong tâm người ta, tức là cái phần tinh-thuần của Trời phú cho. Ta nhờ có tính mới biết nhân nghĩa, biết phải trái, cho nên trước hết ta phải nuôi lấy cái tính, đừng để nó mờ tối đi. Người mà hơn loài cầm thú là chỉ ở sự giữ được cái tính bản-nhiên mà thôi. Nếu ta bỏ mất cái tính ấy đi, thì người với cầm thú không khác nhau gì cả. « Nhân chi sở dĩ dị ư cầm thú giả, cơ hy: thứ dân khứ chi, quân-tử tồn chi 人 之 所 以 異 於 禽 獸 者,幾 希:庶 民 去 之,君 子 存 之: Người ta sở dĩ khác loài cầm thú là chỉ có một chút mà thôi: kẻ thứ-dân thì bỏ đi, người quân-tử thì giữ còn lại. » (Ly-Lâu hạ). Vậy tính là phần tối linh diệu của Trời phú cho người, để hiểu biết đạo lý.