Trang:Nho giao 2.pdf/70

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

70
NHO-GIÁO


Người ta phải biết thế nào là nhân, thế nào là nghĩa. « Nhân giai hữu sở bất-nhẫn, đạt chi ư kỳ sở nhẫn, nhân giã; nhân giai hữu sở bất vi, đạt chi ư kỳ sở vi, nghĩa giã 人 皆 有 所 不 忍,達 之 於 其 所 忍,仁 也;人 皆 有 所 不 爲,達 之 於 其 所 爲,義 也;Người ta ai cũng có điều bất-nhẫn, đem điều bất-nhẫn ấy mà thi ra ở những điều mình sở nhẫn, thế là nhân; người ta ai cũng biết có điều không nên làm, đem điều ấy mà thi ra ở những điều mình làm, thế là nghĩa. » (Tận-tâm, hạ). Hễ biết rõ nhân, rõ nghĩa, thì cứ tùy thời, tùy cảnh-ngộ, mà hành-động cho hợp đạo, chứ không phải là cổ nhân làm thế nào cứ làm như thế mới được: « Quân-tử diệc nhân nhi dĩ hỹ, hà tất đồng 君 子 亦 仁 而 已 矣,何 必 同: Người quân-tử chỉ có theo đạo nhân mà thôi, hà tất phải giống nhau? » (Cáo-tử, hạ).

Cái đức của người quân-tử to lớn mênh-mông, cho nên: « Quân-tử sở quá giả hóa, sở tồn giả thần, thượng hạ dữ thiên địa đồng lưu 君 子 所 過 者 化,所 存 者 神,上 下 與 天 地 同 流: Quân-tử đi đâu là hóa được người ta, làm điều gì là thần-diệu, trên dưới cùng đồng lưu với trời đất. » (Tận-tâm, thượng). Người quân-tử phải có lòng tin ở đạo. để làm chuẩn-đích cho sự hành-vi của mình. « Quân-tử bất lượng, ô hồ chấp? 君 子 不 亮,惡 乎