Trang:Nho giao 2.pdf/85

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

85
NHO-GIÁO


theo đạo phải mà đi, cái chí là ở điều nhân mà thôi ». (Cáo-tử, hạ).

Thời Chiến-quốc bấy giờ, vua chúa các nước đều để chí vào sự doanh tư, mưu lợi, không ai nghĩ gì đến sự cứu dân, ai cũng chỉ lo việc tranh quyền cướp nước, gây ra nhiều sự chiến-tranh, làm cho thiên-hạ thật là khổ-sở. Bởi vậy Mạnh-tử hết sức công-kích sự chiến-tranh và những người vị danh, vị lợi, mà làm hại dân. Đối với những hạng người ấy, ông nói lắm câu rất kịch-liệt.

Ông nói rằng: « Cổ chi vi quan giã, tương dĩ ngự bạo; kim chi vi quan giã, tương dĩ vi bạo 古 之 爲 關 也,將 以 禦 暴;今 之 爲 關 也,將 以 爲 暴: Đời xưa làm cửa ải để ngăn chống sự tàn-bạo; đời nay làm cửa ải để làm điều tàn-bạo. (Tân-tâm, hạ). Nghĩa là đời xưa vua chúa lo giữ cho dân khỏi sự tàn-bạo, đời nay lo giữ cho vững cái thế-lực của mình mà làm điều tàn-bạo.

« Kim chi sự quân giả, viết: ngã năng vị quân tịch thổ địa, sung phủ khố. Kim chi sở vị lương thần, cổ chi sở vị dân tặc giã. Quân bất hướng đạo, bất chí ư nhân, nhi cầu phú chi, thị phú Kiệt giã 今 之 事 君 者,曰:我 能 爲 君 辟 土 地,充 府 庫.今 之 所 謂 良 臣,古 之 所 謂 民 賊 也.君 不 鄉 道,不 志 於 仁,而 求 富 之,是 富 桀 也: Nay người thờ vua nói rằng: Ta có thể vì vua mà mở rộng ruộng