Trang:Nho giao 3.pdf/169

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

169
NHO-GIÁO


Động mà chính là đạo. Dụng mà hòa là đức. Trái nhân, trái nghĩa, trái lễ, trái trí, trái tín, là tà cả. Đã tà mà động là nhục. Quá nữa là hại vậy. Cho nên quân-tử phải thận động.

Sư đạo. — Chu Liêm-khê cho cái đạo của thánh-nhân là rất quí, nhưng phải có thầy dạy mới biết được. Đạo ấy, ông nói rút lại là: « Thánh nhân chi đạo nhân nghĩa trung chính nhi dĩ hĩ 聖 人 之 道 仁 義 中 正 而 已 矣: Đạo của thánh-nhân chỉ có nhân nghĩa trung chính mà thôi ». Giữ được là quí, làm được là lợi, mở rộng ra là sánh ngang với trời đất. Đạo ấy rất giản-dị, rất dễ biết, chỉ vì không giữ, không làm, không mở rộng ra vậy.

Hỏi rằng làm thế nào khiến cho thiên-hạ đều thiện cả? — Rằng: Phải có thầy dạy. — Cớ sao vậy? — Rằng: Tính có cương, nhu, thiện, ác, cốt giữ được lẽ trung 中 mà thôi vậy.— Không hiểu.— Rằng: Cương thiện là làm điều nghĩa, điều trực, điều quyết-đoán, điều nghiêm-nghị, điều cán-cố; cương ác là làm điều hung-mạnh, điều khe-khắt hẹp-hòi, điều cường-lương[1]. Nhu thiện là làm điều


  1. Cường-lương là không chịu theo mệnh lệnh của người trên.