Trang:Nho giao 3.pdf/175

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

175
NHO-GIÁO


trình-độ triết-học của Nho-giáo thấp kém đi. Sau hơn một nghìn năm, Chu Liêm-khê quật-khởi lên, suy nguyên về một lý Thái-cực làm sáng rõ cái đạo uyên bác của thánh-hiền, lấy nghĩa lý trong kinh Dịch và sách Trung-dung mà nâng cao cái nền tư-tuởng của Nho-giáo và lập thành phái đạo-học rất thịnh từ đời Tống trở đi, Dẫu về sau các danh-nho trong phái đạo-học, còn có nhiều, nhưng chưa ai đã vượt khỏi cái phạm vi vậy.

2. — QUAN PHÁI

TRƯƠNG TÁI

Đồng thời với Chu Liêm-khê có Trương Tái cũng theo cái tôn-chỉ lý-học mà lập ra một học-thuyết rất có giá-trị.

Trương Tái 張 載, tự là Tử-hậu 子 厚 (1020-1076), người đất Đại-lương, thuộc tỉnh Hà-nam, đỗ tiến-sĩ, ra làm quan được ít lâu rồi bỏ về ở Nam-sơn, phía tây huyện Trường-an, tỉnh Thiểm-tây, nhân lấy tên chỗ ở là Hoành-cừ 橫 渠, mà đặt tên hiệu. Nhân vì ông ở đất Quan-trung, cho nên hậu-nho gọi phái học của ông là Quan-phái.

Thủa ông còn trẻ, thích bàn việc binh, đến khi 20 tuổi đem thư đến yết-kiến Phạm