Trang:Nho giao 3.pdf/183

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

183
NHO-GIÁO


Cái ý của Trương Hoành-cừ là cho ở trong vũ-trụ chỉ có vật vô-hình như cái thần-hóa của Thái-hư và âm dương mới là thật, còn những vật có hình như trời đất và các pháp-tượng là cặn bã của hai khí âm dương mà thôi. Ông nói rằng: « Quỉ thần là cái lương-năng của hai khí vật. Thánh là chí thành được cái gọi là Trời. Thần là con mắt diệu-ứng của Thái-hư. Còn trời đất và pháp-tượng là cặn bã của sự thần-hóa vậy. » Cũng vì lẽ ấy mà sau ông lại nói: « Vận ư vô-hình chi vị đạo, hình-nhi-hạ giả, bất túc dĩ ngôn chi 運 於 無 形 之 謂 道,形 而 下 者,不 足 以 言 之: Chuyển vần ở chỗ vô hình gọi là đạo, cái hình-nhi-hạ thì không đủ nói làm gì. »

Xem đó thì biết cái học của ông rất chú-trọng ở phần hình-nhi-thượng. Ông cho Thái-hư là rất linh-diệu, song Thái-hư chỉ là một mà thôi. Cái một không thể sinh hóa được, tất phải có cái hai. Bởi vậy mới nói rằng: « Lưỡng bất lập, tắc nhất bất kiến, nhất bất kiến tắc lưỡng chi dụng tức. Lưỡng thể giả, hư thực giã, động tĩnh giã, tụ tán giã, thanh trọc giã, kỳ cứu nhất nhi dĩ 兩 不 立,則 一 不 見.一 不 見,則 兩 之 用 息.兩 體 者,虛 實 也,動 靜 也,聚 散 也,清 濁 也,其 究 一 而 已: Cái hai mà không thành lập, thì cái một không thấy, cái một không thấy, thì cái dụng của cái hai cũng nghỉ. Hai thể là hư