Trang:Nho giao 3.pdf/188

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

188
NHO-GIÁO


là nên vậy; cái hóa không thể giúp cho chóng lớn được, chỉ thuận là nên vậy. Giữ cho còn cái hư minh, làm cho lâu cái chí-đức, thuận sự biến hóa, đạt cái thời trung, thế là cái rất mực của sự nhân và cái hết của sự nghĩa ».

Trong vũ-trụ chỉ có cái thần là linh-diệu, người ta phải cố đến chỗ biết được cái thần. « Duy có thần mới có thể biến hóa, lấy sự động của thiên-hạ mà làm một vậy. Người ta mà biết cái đạo biến hóa thì ắt biết việc làm của thần vậy. » Biết được cái thần, thì không có việc gì là không làm được. Song muốn sửa mình cho ngay và biết được sự cảm ứng của vật, thì phải vô ngã và tồn thần: Vô ngã nhiên hậu đắc chính kỷ chi tận, tồn thần nhiên hậu diệu ứng vật chi cảm 無 我 然 後 得 正 己 之 盡,存 神 然 後 妙 應 物 之 感: Vô ngã rồi sau mới được cái hết của sự chính mình, tồn thần rồi sau mới có cái cảm của sự diệu ứng với vật. »

Người ta cùng với trời đất và vạn vật tuy cái hình-thể khác nhau, nhưng nhờ có đạo Thái-hòa ở trong vũ-trụ, mà có thể giao-thông với nhau được. Bởi vậy mới nói: Khí dữ chí, thiên dữ nhân, hữu giao thắng chi lý 氣 與 志,天 與 人,有 交 勝 之 理: Khí với chí, trời với người, có cái lý giao thắng. » Hễ cái khí thuần là một thì có thể