Trang:Nho giao 3.pdf/195

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

195
NHO-GIÁO


Thời bấy giờ Vương An-Thạch làm tể-tướng, đang thi-hành tân-pháp. Ông làm chức giám-sát ngự-sử, thường ngồi ung-dung nghị luận, bày tỏ những điều không tiện. Vương An-Thạch có khi nghiêm sắc mặt, tỏ ý không bằng lòng. Ông từ từ nói rằng: « Việc thiên-hạ không phải là việc bàn riêng của một nhà, xin bình khí mà nghe thì mới phải. » An-Thạch lấy làm thẹn mà chịu khuất.

Đến lúc ông mất, Văn Ngạn-bác cũng là một nhà danh-sĩ thủa ấy theo dư-luận của người đương thời mà đặt tên hiệu cho ông là Minh-đạo tiên-sinh 明 道 先 生.

Nay xem sách Ngữ-lục 語 錄 của các đệ-tử chép những điều ông đã giảng dạy, thì biết rõ cái học của ông rất thuần túy đúng với cái tinh-thần Khổng-học.

Tính. — Trình Minh-đạo đã học qua Lão-giáo và Phật-giáo, như phần nhiều nho-giả đời Tống, nhưng sau cùng lại trở về Nho-giáo. Cái học của ông sở đắc ở cái thuyết bàn về tính. Ông cùng đồng với Trương Hoành-cừ nói cái tính của thiên mệnh và cái tính của khí bẩm. Ông lấy cái nghĩa câu: « Nhất âm nhất dương chi vị đạo, kế chi giả thiện giã, thành chi giả tính giã » ở trong kinh Dịch và câu: « Thiên-mệnh chi vị tính, suất tính chi vị đạo, tu đạo chi vị giáo » ở trong sách