Trang:Nho giao 3.pdf/204

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

204
NHO-GIÁO


ai cũng kính sợ. Lúc ấy ông không tương đắc với bọn Tô Thức, thường bị dèm, phải ra coi Quốc-tử-giám ở Tây-kinh, rồi lại phải đổi đi Bồi-châu ở Tứ-xuyên. Được ít lâu lại về dạy học ở Lạc-dương. Qua sang đời vua Huy-tôn, bọn gian-nịnh đắc thế, bắt ông đem về giam ở Hà-nam, biên tên vào sổ bằng-đảng và bắt phải giải tán hết cả học-trò.

Ông làm ra những sách Dịch truyện 易 傳, Xuân-thu truyện 春 秋 傳 và Mạnh-tử giải 孟 子 解. Cái học của ông thấy ở những sách ấy và ở sách Ngữ-lục 語 錄 của học-trò chép ra.

Trình Y-xuyên với Trình Minh-đạo cùng học một thầy, cùng theo một tôn-chỉ, nhưng Minh-đạo thì ôn-hậu mà Y-xuyên thì nghiêm chính, tính chất mỗi người một khác. Bởi vậy cái học của hai ông tuy cùng đồng một thuyết, nhưng Minh-đạo thì cho tính và khí là một, mà Y-xuyên thì chia ra tính và tài; Minh-đạo chủ lấy sự quên cả nội ngoại, mà Y-xuyên thì chuyên lấy sự quả dục; Minh-đạo trọng tự đắc, Y-xuyên chuộng cùng lý, v. v... Bởi sự khác nhau ấy mà về sau cái học của Minh-đạo thì thành ra cái học của Lục Cửu-Uyên và Vương Thủ-Nhân, mà cái học của Y-xuyên thì thành ra cái học của Chu Hi vậy.

Đã nói rằng cái học của Minh-đạo và cái học của Y-xuyên cùng đồng một thuyết, tất