Trang:Nho giao 3.pdf/221

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

221
NHO-GIÁO


ông, thì có những sách: Cận-tư-lục 近 思 錄 Văn-tập 文 集, Ngữ-lục 語 錄, Gia-lễ 家 禮 v. v. đều là quan-hệ đến học-thuyết và luân-lý.

Xét về đường triết-học, thì cái học của Chu Hối-am có nhiều điều cao minh, mà về đường thực hành, thì có nhiều điều cố-chấp rất hẹp-hòi. Đó là sự rất hệ-trọng, ta nên chú-ý mà xét cho kỹ, thì mới hiểu rõ được cái học của ông vậy.

Lý và khí — Chu Hối-am theo cái học-thuyết của Chu Liêm-khê, Trương Hoành-cừ, Trình Minh-đạo và Trình Y-xuyên mà bàn về vũ-trụ và tâm tính. Về cái thuyết lý và khí, ông nói rằng: « Thiên địa chi gian, hữu lý hữu khí. Lý giã giả, hình-nhi-thượng chi đạo giã, sinh vật chi bản giã. Khí giã giả, hình-nhi-hạ chi khí giã, sinh vật chi cụ giã. Thị dĩ nhân vật chi sinh, tất bẩm thử lý, nhiên hậu hữu tính; tất bẩm thử khí nhiên hậu hữu hình. Thiên hạ vị hữu vô lý chi khí, diệc vị hữu vô khí chi lý 天 地 之 間,有 理 有 氣.理 也 者,形 而 上 之 道 也,生 物 之 本 也.氣 也 者,形 而 下 之 器 也,生 物 之 具 也.是 以 人 物 之 生,必 禀 此 理 然 後 有 性;必 禀 此 氣,然 後 有 形.天 下 未 有 無 理 之 氣,亦 未 有 無 氣 之 理: Trong khoảng trời đất có lý, có khí. Lý là cái đạo thuộc về hình-nhi-thượng, cái gốc