thượng có cái hình-nhi-hạ mới phát hiện ra được, ví như một gáo nước, không có cái gáo đựng, thì nước không chứa vào đâu. Vậy nên đã có lý là có khí, mà có khí là có lý.
Tâm. — Trương Hoành-cừ đã nói: « Tâm tóm cả tính tình vậy » và Trình Y-xuyên cũng nói : « Ở trời làm mạnh, ở người làm tính, luận cái sở chủ thì làm tâm ». Chu Hối-am nhân những thuyết ấy mà nói rằng: « Tính giả, tâm chi lý giã, tình giả tính chi động giã, tâm giả tính tình chi chủ giã. Vị động vi tính, dĩ động vi tình, tâm tắc quán hồ động tĩnh nhi vô bất tại yên 性 者，心 之 理 也，情 者 性 之 動 也，心 者 性 情 之 主 也．未 動 爲 性，已 動 爲 情，心 則 貫 乎 動 静 而 無 不 在 焉. Tính là cái lý của tâm vậy, tình là sự động của tính vậy, tâm là cái chủ của tính tình. Chưa động là tính, động rồi là tình, tâm thì suốt cả động tĩnh mà không đâu là không có. » Cái nghĩa chữ tâm cốt ở sự làm chủ-tể, cho nên nói rằng: « Lấy câu: Thiên mạnh chi vị tính mà xem, thì mạnh là tính, trời là tâm. Tâm có cái nghĩa làm chủ-tể. Song không nên không phân biệt, mà cũng không nên nói thành ra hai cái. Chỉ nên nghĩ cho chín mà tự hiểu lấy cái ý làm chủ-tể là được. » Có người hỏi rằng: « Có chủ thì thực, lại nói có chủ thì hư, là thế nào? » — Rằng: « Có chủ ở trong, cái
