Trang:Nho giao 3.pdf/251

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

251
NHO-GIÁO


Trình Y-xuyên, ông nói rằng: « Sao những lời ấy không giống như lời của Khổng Mạnh? » Năm 11 tuổi cùng với anh đọc sách, ông chỉ đọc sách Luận-ngữ và chép riêng ra nhữug lời của Khổng-tử nói với từng đệ-tử một.

Năm 13 tuổi, ông đọc sách đến chữ: « Vũ trụ 宇 宙 » thấy giải-thích rằng: « Tứ phương thượng hạ viết vũ, vãng cổ lai kim viết trụ 四 方 上 下 曰 宇,往 古 來 今 曰 宙: Bốn phương trên dưới là vũ, từ xưa đến nay là trụ. » Ông hốt-nhiên tỉnh-ngộ, nói rằng: « Nguyên lai là vô cùng. Người với trời đất và vạn vật đều ở trong khoảng vô cùng vậy » Nói rồi cầm bút viết: « Vũ trụ nội sự nãi kỷ phận nội sự, kỷ phận nội sự nãi vũ-trụ nội sự 宇 宙 內 事 乃 己 分 內 事,己 分 內 事 乃 宇 宙 內 事: Việc trong vũ-trụ là việc trong chức-phận mình, việc trong chức-phận mình là việc trong vũ-trụ. » Từ đó ông để chí học về đường nghĩa-lý chứ không học lối từ-chương.

Ông thông minh như thế và học điều gì thì nghĩ ngợi đến những lẽ sâu xa, thật là người có tài lạ. Trước ông không chịu ra ứng thí, đến năm hai mươi bốn tuổi, vì có nhiều người nói mãi, ông mới ra thi hương, liền đỗ thứ tư. Thi xong ông nói rằng: « Trong khi