Trang:Nho giao 3.pdf/258

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

258
NHO-GIÁO


dữ cho ta, nên chi tâm với lý là một, « Thiên chi sở dĩ dữ ngã giả, tức thử tâm giã. Nhân giai hữu thị tâm, tâm giai cụ thị lý, tâm tức lý giã 天 之 所 以 與 我 者,卽 此 心 也.人 皆 有 是 心,心,皆 具 是 理,心 卽 理 也: Cái mà Trời cho ta, là cái tâm ấy vậy. Người đều có cái tâm ấy, tâm đều có cái lý ấy, tâm tức là lý vậy. » Cái tâm ấy là Trời phú dữ cho, chứ không phải là ta rèn đúc ra được. Bởi vậy nói rằng: « Thử lý bản thiên sở dĩ dữ ngã, phi do ngoại thước. Minh đắc thử lý, tức thị chủ-tể. Chân năng vi chủ, tắc ngoại vật bắt năng di, tà-thuyết bất năng hoặc 此 理 本 天 所 以 與 我,非 由 外 鑠.明 得 此 理,卽 是 主 宰.真 能 爲 主,則 外 物 不 能 移,邪 説 不 能 惑: Cái lý ấy là cái Trời cho ta, không phải do ở ngoài đúc ra. Làm sáng được cái lý ấy, tức là có chủ-tể. Thật làm được chủ, thì ngoại vật không thể di dịch được, tà thuyết không thể làm mê-hoặc được. »

Cái lý ở trong vũ-trụ chỉ có một, thì cái tâm cũng chỉ có một mà thôi. « Tâm, nhất tâm giã; lý, nhất lý giã. Chí đáng qui nhất, tinh nghĩa vô nhị. Thử tâm, thử lý, thực bất dung hữu nhị 心,一 心 也;理,一 理 也.至 當 歸 一,精 義 無 二.此 心,此 理,實 不 容 有 二: Tâm là một tâm vậy; lý là một lý vậy. Rất chính đáng là hợp về cái một, xét rõ nghĩa