Trang:Phat giao dai quan.pdf/101

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.
— 99 —

lưu của đạo thần-tiên ở Tàu và những thổ-giáo của Tây-tạng Mông-cổ thành một đạo trọng « phù-chú » (符 咒 = tantra, tây gọi là tantrisme), thiên về đường lễ bái, mê tín những sự vô-nghĩa-lý, có khi không khác gì những thuật phù-thủy. Một đạo cao-thượng như đạo Phật mà phiêu-giạt đến thế, khá gọi là suy-đồi vậy.

Song Đại-thừa vì sai tôn-chỉ cũ mà suy-biến đã đành, Tiểu-thừa vì quá theo tôn-chỉ cũ cũng thành ra hẹp-hòi cằn-cọi đi, mà không thể phát-đạt lên được, thành ra ngày nay Phật-giáo từ Nam chí Bắc đều bày ra một cái cảnh tồi-tàn. Bây giờ ở Tích-lan, Xiêm-la, Cao-miên, Diến-điện, tuy Phật-giáo vẫn còn nhiều người theo, nhưng chỉ còn trọng hình-thức, không mấy người biết đến tinh-thần đạo nữa, ngay trong bọn tăng-chúng cũng không có mấy người biết nghiên-cứu về Phật-lý. Gần đây Nam-tôn thời ở Tích-lan, Bắc-tôn thời ở Nhật-bản đã có xuất-hiện được mấy bậc cao-tăng có cái chí lớn muốn chấn-hưng Phật-giáo trong nước, nhưng xét ra chưa có ảnh-hưởng gì, và cũng chưa thành được kết-quả gì to về đường học-vấn, đường tôn-giáo vậy.

Ấy sự-tích Phật-tổ và giáo-lý đạo Phật như thế. Còn lịch-sử đạo Phật từ khi mới xuất-hiện ở đất Ấn-độ đến giờ, trải qua mấy mươi đời, truyền-bá bao nhiêu nước, thời tôi không thể nói cho hết trong một bài diễn-thuyết này được. Xin ngài nào muốn biết tường hơn thời đọc bài « Phật-giáo lược-khảo » của tôi đã in trong Nam-Phong. Nay chỉ xin kết-luận mấy lời để gọi là tóm-tắt cái tôn-chỉ của đạo Phật như trên kia đã giải-thích.