Tàu[1]. Coi đó thời biết rằng một hội học mà giảng về tôn-giáo không phải là sai mục-đích; miễn là trong khi giảng-diễn không nên có bụng tây-riêng, thiên-vị đạo này mà bài-bác đạo khác thời thôi.
Tôi diễn-thuyết về đạo Phật mà phải biện-bạch đến bấy nhiêu, thật cũng dài quá, nhưng tôi thiết-tưởng rằng mấy điều khó như trên đó cần phải giải-quyết cho xuôi, để cho rõ rằng cuộc diễn-thuyết này là chánh-đáng.
Nay tôi xin vào đầu bài mà nói truyện Phật.
Tôi chia ra làm hai phần: trước nói về sự-tích Phật-tổ, sau nói về nghĩa-lý đạo Phật. Hai phần đó muốn giảng cho tường, thời phải đến mấy buổi. mới xong. Nay xin nói lược qua những việc cốt-yếu, ngài nào muốn biết rõ hơn thời xin đọc bài khảo-cứu tôi đã đăng trong Nam-phong hai tháng nay[2] Bài khảo-cứu đó phần nhiều là châm-chước các sách của các ông bác-học Âu-châu, có ý phê-bình triết-lý, nên những việc hoang-đường tôi bỏ bớt đi nhiều lắm. Song trong sự-tích Phật, việc thực với việc huyền, cũng khó lòng phân-biệt cho được, nếu nhất-thiết việc gì cho là huyền bỏ đi hết, thời có lẽ không còn gì nữa. Không những đạo Phật như thế, dẫu đạo nào cũng vậy, thuộc về sự-tích ông giáo-chủ vẫn thường bịa-đặt ra những truyện kỳ-dị để dễ cảm người đời; ta không nên lấy thế làm lạ. Vậy trong
- ▲ Sách 釋 迦 如 來 應 化 錄 明 沙 門 寶 成 編 集. Dịch ra chữ Pháp đề nhan là: Les Vies chinoises du Buddha, par le P. Léon Wiegér[đính chính 1].
- ▲ Phật-giáo-lược-khảo (Nam-Phong, số 40). Bài này cũng có dịch ra chữ nho nữa.
