độ có sáu phái triết-học lớn, trong sách Phật thường gọi là « lục phái ngoại-đạo » (六 派 外 道), hay là « ngoại-đạo lục-sư » (外 道 六 師 = tirthika).
Đối với các phái « ngoại-đạo » ấy, Phật thường bị phản-đối, hoặc có khi hai bên tranh-biện. Nhưng xét ra thời không có mấy khi các thầy đối-diện nhau mà biện-nạn, thường là các đệ-tử, truyền đi đáp lại, phản-đối vọng nhau mà thôi, thảng-hoặc có một đôi dịp, nhân có ông vua chúa nào hiếu-sự muốn họp các thầy lại để cho thi nhau mà cãi lẽ, thời bấy giờ Phật mới phải ra xung-đột với kẻ cừu-địch, nhưng những khi ấy thời trong sách lại nói huyền lắm, chỉ kể những truyện Phật dùng phép thần-thông mà thắng-đoạt bọn kia, không thuật đến nghĩa-lý bao giờ, thật cũng đáng tiếc, vì không thể biết được các phái kia trách Phật những gì và Phật tự-giải thế nào. Thể nào mặc dầu, sự cạnh-tranh chắc cũng là kịch-liệt lắm, và đạo Phật thành-lập nên, thịnh-hành được, chính là bởi đã thắng-đoạt được các giáo kia vậy.
Kẻ phản-gián ở trong. — Phật không những phải đối-phó với những kẻ cừu-địch ở ngoài, mà lại phải đàn-áp những kẻ phản-gián ở trong; vì chính trong tăng-hội cũng có kẻ phản-đối Phật. Đứng đầu đảng phản-đối ấy là Đề-bà-đạt-đa (Dévadatta), em họ Phật. Đề-bà-đạt-đa ấy, trong sách Phật cho là kẻ rất hiểm-độc, bao nhiêu những mưu gian chước ác là một tay hắn chủ-trương cả; hắn muốn mưu phá công-nghiệp Phật, muốn phân bè-đảng trong tăng-hội, để thừa-cơ mà lập một giáo-hội khác,
