tha không phải một, cũng không phải hai
Tóm lại viên thành thật là bổn thể của vạn hữu, cho nên nó thật là thật tại; Y tha là cái sanh ra bởi các cái duyên, cho nên nó giả tại; biến kể là cái vọng hữu sanh ra bởi vọng tình của ta, không có thể, không có dụng gì cả[1].
- ▲ Luận về tam tánh, nhà duy thức thường có cái dụ chiếu lệ như vầy:
Bạch nhựt khán thằng, thằng thị ma;
Dạ lý khán thằng, thằng thị xà.
Ma thượng sanh thằng do thị vọng,
Khởi kham thằng thượng cánh sanh xà.Ban ngày sáng tỏ xem sợi dây, thấy rõ nó là gai. Ban đêm xem sợi dây như rắn. Gai mà xem ra dây đã là vọng rồi, nữa chi là dây (đã vọng) mà lại còn xem ra con rắn (vọng thêm vọng)
« Ma thượng sanh thằng » là dụ chỉ « Y tha » « Thằng thượng sanh xà » là dụ chỉ « biến kể ».
Nhưng mà cái dụ nào cũng không xác đáng được. Tây ngạn đã có câu: « comparaison n'est pas raison ». Ở đây, ngay như về « ma thuợng sanh thằng », ta cũng có thể bảo nó chỉ về « biến kể » được.
