nghĩ sao để lại trong cõi « không » này, còn lại một chút « Có », ta phải tìm lấy cái « có tinh-thần » ở trong cõi không, mà đặt lấy một cái « có tinh-thần » ở trong cõi không, thì mới là có ta ở trong xã-hội này.
Cái « có hữu-hình » ở trong không-gian đây tôi chưa nói đến; nay tôi chỉ nói về cái « có tinh-thần » của người ta ở đời. Cái « có tinh-thần » ấy là cái gì? Tôi thiết nghĩ rằng cái gì có thực mới là có, cái gì có giả, không phải là có.
Có thực là cái gì? Tôi xin thưa rằng cái gì tự mình tu-dưỡng lấy được, hay là tự mình kiến-thiết gây dựng lên được, mới là cái có thực của mình, tức như những đức-tính tốt, học-thức giỏi của mình là cái có thực; cái gương đạo-đức của người cao-sĩ, cái bút văn-chương của bậc anh-tài, cái tài đảm-đang cần-cù của bà nội-tướng giỏi, cái nết trong sạch đoan-trang của cô nữ-sĩ hiền, cái sự-nghiệp lừng-lẫy của đấng anh-hùng, cái công-đức lớn-lao của nhà từ-thiện, ấy đều là cái « có thực » tự mình làm ra, tự mình có mãi ở trong khoảng không này, không ai cho mình được, không ai lấy của mình được, mà không bao giờ tiêu diệt đi được.
Trăm năm bia đá thì mòn,
Nghìn năm bia miệng vẫn còn trơ trơ.
Chứ còn như những cái bám ở ngoài, cái phải nhờ người mới có, có phải là cái có thực đâu? Như những cái danh suông hão-huyền, cái sắc đẹp mầu-mỡ, đều là cái có giả cả, chẳng khác gì mình mượn cái áo gấm của người mà khoác vào mình, có phải là thực có của mình đâu?
Chúng ta sinh ra ở trên cõi đời này, theo như thuyết nhà Nho thì nhận biết cõi đời này là có, mà muốn ra tay cứu-vãn lấy hiện-tại xã-hội này, cho nó có một cách tử-tế trang-nghiêm thì rất hay. Nhưng lại phải xét về thuyết nhà Phật xem rộng ra trên cõi đời này, có đấy mà không đấy, để cho khỏi chấp-mê nhất-thiết là có, thì mới lại càng cao thượng.
