Trang:Tan Da tung van.pdf/27

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.
— 25 —

Tự-tôn, lấy sự-thực mà nói, chỉ là tự-nhiệm. Tự nhiệm là tự lấy mình đởm-nhiệm nhưng các công việc chung. Khảm con thuyền mà sang sông, ngồi trong thuyền, đàn bà trẻ con những ai, đều không có trách-nhiệm gì; tự nhiệm việc sang ngang đó là người mũi, người lái. Tự những người tự-nhiệm đó, dẫu không nói ra miệng, thực đã đem tính-mạnh, tài-sản trong một thuyền theo thuộc vào mình; ấy tức là tự để địa-vị của mình lên trên địa-vị của người khác, ấy tức là tự-tôn. — Hoặc cho rằng trách-nhiệm người sãi đò cố-nhiên phải như thế. Như không phải là người sãi đò mà tự nhiệm như thế, chẳng là tự-tôn mà sao? — Tự những người tự nhiệm kia, chỉ biết tự mình nên tự nhiệm, còn ngoài mình có ai đởm nhiệm nữa thời không kịp tính đến, ấy thực là tự-tôn. Đương trong lúc nước bằng giời quang, thuyền êm lái nhẹ mà người tự-nhiệm đó đã là tự-tôn; lại như lúc nước to gió nhớn, đò đầy sóng cao thời người tự-nhiệm kia lại rất là tự-tôn vậy. Lấy những người bơi thuyền đó mà nghĩ, mà đã có thể biết cái đức tự-tôn là sang.

Người ta ở trong một xã-hội, không kể địa-vị mình thế vào, đều có thể tự-tôn. Lấy một nhà mà nói, trách-nhiệm trọng ở chủ, chủ nhà là tôn; phàm người nhà, ai tự-nhiệm lấy công việc nhà, ấy là tự-tôn ở trong nhà. Lấy một nước mà nói, trách-nhiệm trọng ở vua, vua nước là tôn; phàm người nước, ai tự-nhiệm lấy công việc nước, ấy là tự-tôn ở trong nước. Lấy thiên-hạ mà nói, trách-nhiệm không truyên trọng ở ai, không có ai là tôn; phàm người thiên-hạ, ai tự-nhiệm lấy công việc thiên-hạ, ấy là tự-tôn ở trong thiên-hạ vậy. Ông Y-