V
Ruộng hoang trong Nam-kỳ — Cái chương-trình mở mang nông-nghiệp của Chính-phủ — Vấn-đề khẩn-hoang. — Nhân-công Trung, Bắc đối với việc khẩn hoang trong Nam-kỳ. — Hội Nông-nghiệp tương-tế đối với việc ấy.
Trong Nam-kỳ, cái chỗ đất, cái công-việc có thể chứa được đảng di dân ở ngoài Bắc này vào nhiều nhất, là nghề làm ruộng.
Nghề làm ruộng trong Nam-kỳ dễ dàng lắm, mà nhờ về thiên-thời và địa-lợi phần nhiều, phí nhân lực rất ít Khí-hậu trong ấy, tuy có khó chịu cho bề sinh-hoạt, nhưng mà rất lợi cho nghề canh nông, thứ nhất là không có mấy khi phải đại-hạn hay là bão-táp, cây cối hoa mầu họa lắm mới có khi bị thiệt hại vì những cái vạ ấy. Đất cát thì vốn sẵn có chất tốt, lại nhờ có sông Cửu-long-giang chạy chằng chịt khắp trong xứ, như mạch máu lưu-thông khắp trong mình người ta, ruộng nương không lo thiếu nước, vả lại mùa cấy lại nhằm vào giữa mùa hay mưa, thật gọi là mưa hòa gió thuận lắm. Vì thế cho nên các nông gia, cứ độ tháng tư tháng năm thì cày bừa và cấy, đến tháng chạp tháng giêng thì gặt, cấy rồi bỏ đó, không phải lo nước nôi hay bón phân làm cỏ gì, mà lúa cứ việc lên tốt um xùm, bông nào bông nấy chắc hột nình nịch, thành thế ra một năm chỉ cấy có một mùa thôi, mà ruộng sấu lắm mỗi mẫu (trong Nam tính mẫu tây) cũng được 100 giạ (mỗi giạ là một thúng cái to), tốt nhất thì được 160 hay 170 giạ, song cứ kể ruộng trung-bình mỗi mẫu mỗi năm được từ 140 cho tới 150 giạ lúa Ruộng đất trong Nam như thế không trách nào mỗi năm xuất-cảng đến hơn 1 triệu tấn gạo được.
Song ta không nên nghĩ rằng: xứ Nam-kỳ mỗi năm xuất-cảng được bấy nhiêu gạo, thì có đất nào cũng cày cấy giồng giọt được cả, mà không còn có ruộng đất nào bỏ hoang đâu! Thật ra trong Nam-kỳ còn nhiều ruộng hoang lắm, chia làm ba khu-vực lớn như sau này:
